İngiliz Konsolos James Brant'ın Gözüyle Doğuda Değişim Yılları (1836-1852)

Değerli okurlar; Osmanlı döneminde batılı ülkelerin başkent İstanbul'da konsoloslukları bulunmaktaydı. Ancak 1830'lu yıllardan sonra Anadolu'da da konsolosluklar açmaya başladılar. Konsolosları aracılığı ile ürettikleri sanayi ve ticari ürünlerine yeni pazarlar bulmaya çalıştılar. Anadolu'da yeni hammadde kaynakları elde etme yarışına girdiler.

Anadolu'yu ve Anadolu'da yaşayan halkları daha yakından tanımak istediler. Bu halkların sosyolojik ve psikolojik yapıları üzerinde incelemelerde bulundular. İsteklerini, ihtiyaçlarını, kırılma ve birleşme noktalarını tespit ettiler. Menfaatleri doğrultusunda etnik, dini ve mezhebi farklılıkları olan halkların kırılma noktalarına tazyik uyguladılar.

Bu çerçevede İngilizler de 1836 yılında Erzurum'da bir konsolosluk açtılar. James Brant'ı da Erzurum'a konsolos olarak tayin ettiler. Kitaba konu olan konsolos Brant'ın İngiliz Hükümetine gönderdiği raporlar o döneme ışık tutması açısından son derece önem arz etmektedir.

Konsolosların görevi, bulundukları bölgelerdeki vatandaşlarının ticari ve hukuki haklarını korumak olarak belirtilir. Ancak bölgeye tayin olunan konsoloslar görev yaptıkları bölgeleri gezerler, olup biten gelişmeleri de devletlerine bildirirler. Devletleri de verilen bu bilgiler ışığında politikalar geliştirirler. Sanayi ve ticari ürünlerinin pazarlanmasını kolaylaştırmak için ilgili devletler nezdinde isteklerde bulunurlar.

Konsolos Brant'ın İngiliz Hükümetine gönderdiği bir raporda Erzurum Trabzon karayolunun inşasına acilen başlanması isteğidir. Çünkü bu yol yapılmadan Trabzon limanına getirilen İngiliz ticari ürünleri Anadolu'ya ulaştırma imkânı bulunmamaktadır. Hayvanlarla çekilen arabalar olmadan, hayvan sırtında taşımacılık son derece meşakkatli ve üstelik pahalıya mal olmaktadır.

Konsolos James Brant'ın görev yılları Tanzimat Fermanının yayınlandığı ve uygulanmaya çalışıldığı yılları kapsamaktadır. Dolayısıyla Brant'ın raporları devletin yeniden yapılandığı Tanzimat sürecinin zorluklarını birebir yansıtmaktadır. Bölgenin eğitimi, öğretimi, sağlık ve ulaşımı, tarımı ve mimarisi hakkında son derece önemli bilgiler içermektedir. Raporlarında devlet yetkilileri ile halkla ve halkın ileri gelenleri ile yaptığı görüşmeleri detaylıca anlatmaktadır.

YAZININ DEVAMINI OKUMAK İÇİN TIKLAYINIZ