İŞİNİN ERBABI Selim DEDEOĞLU (Valibaba Baharatçısı -Aktar)

Röportaj İkram KALİ Kendinizi tanıtır mısınız?

1967 Van doğumluyum. 3 çocuk sahibiyim. Kardeşlerim Çetin, Metin ile birlikte bu işi yapıyorum.

Aktarlık mesleğine ne zaman başladınız?

İlk olarak dedem İsmail Ebeperi 1945 yılında bu işe başlamış. Dedemin vefatı sonrası dayım Veli Ebeperi mesleği aynı şekilde sürdürdü. Küçüklüğümde bende dedemin, dayımın yanında getir götür, tartı ve paketleme işleri yaparak işi öğrendim.

Velibaba isimi nerden geliyor?

İş yerimizin isimi dayımızdan geliyor. Dayım babasından öğrendiği mesleği geliştirerek büyüttü. İş yerine de kendi isminden esinlenerek Velibaba adını verdi. O dönem dayıma yardımcı oluyordum. 1980 yılında dayım İzmir'e gidince işi ben devraldım. Bugün bulunduğumuz semtte 70 yıla yakındır deden toruna aktarlık yapıyoruz.

Mesleğinizin gerçek isimi nedir?

Biz aktarız. Ama Van'da baharat sattığımız için genelde baharatçı olarak biliniyoruz.

Aktar ne alır, satar?

Baharatlar ve de şifalı doğal bitkilerin satıldığı dükknlara ve bunların satıcılarına aktar denilmektedir. Osmanlı zamanında Baharat Yolu ile Hindistan'dan ve diğer Doğu ülkelerinden gelen güzel koku ve baharatların satışıyla başlamış olan bu meslek, o dönemde ağırlıklı olarak İstanbul Mısır Çarşısı'nda yapılıyor. Mısır Çarşısı adını içinde satılan malların Mısır'dan gelmesinden alıyor. Bugünkü anlamda eczanelerin bulunmadığı dönemlerde önemli işlev gören aktarlar yalnızca güzel kokulu maddeler değil, ilaç yapımında kullanılan bitkisel ve hayvansal maddeler de satarlardı. Birçok ilacı, alıcının şikyetine göre dükknda kendileri hazırladıkları gibi, bazen de alıcı hammaddeyi aktardan alır, ilacı kendi yapardı. Aktarlık mesleği, genelde babadan oğula geçer.

Van'ın eski aktarları kimlerdi?

Van'da eskiden yalnızca aktarlık, yani baharatçılık yapan iş yeri yoktu. Nalburiye, kumaş, toz boya, iğne iplik, zincir, kürek vb eşyalar yanında baharat satan dükkanlar vardı. Bunlar o dönemin mini marketi gibiydi. Yahudi Moşe, Hasan Somay, Hasan Gülseven, Hüseyin Gülseven, Mustafa Ekinci, Hamit Ekinci, Hamdi Dinler, Mustafa Türkmen baharat, şifalı bitki satardı.

Meslekte ne yenilikler yaptınız?

1980 yılında bu işi devraldıktan sonra dedeme, dayıma, doğup büyüdüğümüz memleketimize ve Velibaba adına layık olmak için kaliteden ödün vermeden büyüme kararı aldık. Amacımız Van'ın markasını oluşturmaktı. 2000 yılında Velibaba patentini alarak önce kendi markamızı oluşturduk. 2008 yılında İSO 9001 kalite yönetim belgesi aldık. Binamızı işimize uygun şekilde yeniledik. Belli prensipler içinde çalıştık. Kaliteye önem, müşterimize değer vererek aynı yıl içinde modern koşullarda paketlemeye geçtik. Şu an yerimiz artık yetmiyor. Bütün marketlerde varız. Velibaba Van'ın öz markası olarak her yerde tüketiciden ilgi görmek bizi mutlu ediyor.

Hedefiniz nedir?

Girişimciliğimiz, başarımız yanında esnaf ahlak ve anlayışımızla genç hemşerilerimize iyi bir örnek olduğumuzu düşünüyorum. Hedefimizi büyük tutuyoruz. Gönlümüzden geçen Türkiye markası olmak, Van'ın adını her yerde duyurmak ve daha çok insanımıza istihdam alanı yaratmaktır.

Velibaba Baharatları hangi illerde satılıyor?

Van başta olmak üzere Hakkari, Bitlis, Muş, Ağrı, Bitlis, Erzurum'da marketlerde baharatlarımız satılmaktadır. 2012 yılında İzmir'de Velibaba adında bir yer açtık. Markalı ürünlerimizi orada da satıyoruz. Pazar ağımızı hedef kitlemizi planlı şekilde genişletiyoruz.

Kaç çeşit doğal bitki satıyorsunuz?

Baharatın yanı sıra 1000 çeşit doğal bitki satıyoruz. Bunun yanında salça, tohum, bakliyat gibi birçok t gıda maddesi de bulunduruyoruz.

Şifalı bitki ve baharatlar nerden geliyor?

Bitkilerin yüzde 60'ı Hindistan, Çin, Malezya, Singapur gibi ülkelerde geliyor. Hindistan'dan Hindistan cevizi, tarçın, havlican, kahve, zencefil geliyor. Türkiye'de ise susam, çörek otu, nane, pul biber, kekik vb ürünler yetişiyor. En iyi pul biber Maraş'tan geliyor. Hangi ürün nerede daha kaliteli ve doğal koşullarda yetişiyorsa bizde oradan alıyoruz.

Van'da kaç aktar var?

Bugün itibariyle yaklaşık 20 aktar var. Bütün meslektaşlarımız arasında sevgi, saygı, dostluk ve esnaflık ahlakına yakışır güzel bir dayanışma vardır.

Hangi hastalar daha çok doğal bitki alıyor?

Van'da şeker, kalp, tansiyon hastaları yoğunlukla bize geliyor.

Vanlılar hangi baharatları kullanıyor?

Vanlılar yemeklerinde baharat kullanmayı seviyor. Bu nedenle tüketim de çok oluyor. Damak zevkine göre karabiber, pulbiber, yedibahar, nane, kekik tercih ediliyor.

Van yöresinin şifalı bitki alanı nerelerdir?

Erek dağı, Gevaş, Gürpınar, Bahçesaray, Çatak, Özalp, Erciş ve Timar bölgesi ile yaylalarımız çok zengin bitki çeşidiyle doludur. Van'ın dağlarında, yaylalarında çok kaliteli doğal bitkiler var. Çünkü ilimizin rakımı yüksektir. Yüksek rakımda yetişen doğal bitkiler haliyle daha kaliteli oluyor.

Dedeniz size esnaflıkta ne tavsiye ederdi?

Dedemizden aldığımız feyiz ile bugünlere geldik. Neyin nerede yetiştiğini nereden hangi bitkiyi nasıl alacağımızı, müşterilere karşı güler yüzlü olmayı, dürüstlüğü bizlere öğretti.

Çocuklarınız mesleğe ilgi duyuyor mu?

Kızım gıda mühendisliğini okuyarak işimize akademik alanda destek olmayı hedefliyor. Bende gıda veya ziraat mühendisliğini okumasını isterim.

Üniversiteden destek alabiliyor musunuz?

Van'da çok zengin şifalı bitki çeşidi var. Ancak pek araştırılmadığı için bilinmiyor. Üniversite bir şeyler araştırıyor ama bizden bağımsızlar. Yapılan bilimsel çalışmalarından esnaf olarak faydalanmak isteriz. İlimizin bitkilerini tanımamız, yararlarını bilmemiz için bize yardımcı olmaları lazım. Eğer bunları el ele vererek ortaya çıkarırsak Van'dan yurt dışına bitki ihraç ederiz.

Size destek olunursa ne yaparsınız?

Bugün iki ayrı yerde, toplam bin metre kare kapalı alanda 20 kişi çalışarak standartlara uygun modern paketleme ve dağıtım yapıyoruz. Bu yerler artık bize yetmiyor. Organize Sanayi Bölgesi alanında modern paketleme tesisi kurmak için yer tahsisi talebinde bulunduk.

Bitki satışı hangi dönemde yoğunlaşıyor?

Kış döneminde soğuk algınlığına karşı tarçın zencefil, kuşburnu, kekik, yeşil çay, ıhlamur, gibi şifalı bitki satışları, yaz aryalında ise daha çok serinletici, rahatlatıcı meyan kökü, kantaron, biberiye. gibi şifalı bitki satışı yoğunluk kazanır.

Okurlarımıza ne öneriyorsunuz?

Kış çayı öneriyoruz. Özel hazırladığımız çayın içinde; kuşburnu, tarçın, ıhlamur, elma kurusu, zencefil, havlican gibi birçok ürün karışımı bulunmaktadır. Soğuk algınlığına iyi gelir.

Müşteriler bitkileri tanıyor mu?

Artık birçok bitki kullanımı ve faydalarıyla birlikte televizyonlarda tanıtılıyor. Bu nedenle müşterilerimiz de bilinçli geliyor. Bilmeyenleri de biz bilgilendiriyoruz. Şifalı bitkilere artan bir şekilde yoğun ilgi var.

Bitkiler nasıl kullanılmalı?

Kök bitkiler kaynatılarak içilmeli. Ot, yaprak ve gövdelerden oluşan bitkiler çay gibi demlenerek kullanılmalıdır. Aç karnına da tok karnına içilen bitkiler vardır. Bitkiler aslında tedavi etmekten çok koruyucu özelliğe sahiptir. Bitki düzenli kullanılmalıdır. Bitki çayları en az 15-20 gün kullanılmalı,10 gün ara verilmeli. Ama bazı bitkiler var onlar belli periyotlarda içilir. Bu nedenle mutlaka bilgi edinildikten sonra bitkiler kullanılmalıdır.

Siz evinizde ne içiyorsunuz?

Yeşil çay, hazmı kolaylaştırdığı için tane kimyon biberiye ve lavanta tüketiyoruz.

Van'da bitkilerle tedavi eden doktor var mı?

Resmi olmayan 10 ara doktor var. Bu insanların özellikle kadın hastalıkları ve bel ağrılarına baktıklarını biliyorum.

Unutamadığınız bir anınızı anlatır mısınız?

Bitkilerin birçok adları olduğu için müşterilerimiz bazen adlarını karıştırabiliyor. Müşteri oğul oto bitkisini istiyor biz melisa veriyoruz. Ben oğul otu bitkisini istiyorum bu değil diyerek itiraz ediyor. Bazı müşterilerimize nefes darlığı için verdiğimiz bitkiler var. Onu kullandıktan sonra iyi geliyor. Diyor ki eskiden10 metreyürüyemezken şimdi Erek dağına çıkabiliyorum. Teşekkür için buraya tekrar geliyorlar.

VAN DİLİYLE ŞİFALI BİTKİLERE VERİLEN İSİMLER

İt burnu, Ğıri çiçeği, Yavşan, Yılan dili, Henceloz, Kuşkonmaz, Çedene, Pazı, Püçülük, Yemlik, Evelik, Kaz ayağı, İnek annı, Kuzu kulağı,Turşik, Horoz gözü,Kuş pepesi, Keşiş daşağı,Devetabanı, Keçele gundi,Mendo, Heliz, Sirmo,Benice,Deve dikeni.