Van 104 Yıl Önce Bugün Rus orduları ve Ermeni Çetelerince İşgal Edildi

20 Mayıs 1915 Van'ın 1915'te Ruslar orduları ve Ermeni gönüllü birlikleri tarafından işgal edilişinin 104. yıl dönümüdür. İşgal sonrası Ermeni çetelerinin lideri Aram Manukyan Ruslar tarafından Van Valisi olarak atanmış Van 3 yıl işgal altında kaldıktan sonra 2 Nisan 1918 tarihinde kurtarılmıştı.

1915 Mayıs ayında Genaral Yudeniç'in gözetiminde olan Turhin Ermeni Druzinanlarının rehberliğinde harekete geçen Ruslar 20 Mayıs günü Van'ı tamamen ele geçirmişleridir. Şehir varoşlarında düne kadar Müslümanlarla iç içe yaşayan, komşu olan Ermeniler tarafından coşku ile karşılanan Rus komutanına tuz, ekmek ikram elmiş, askerlerin subayların boyunlarına çiçekler takılmış, Rus General Yurdeniç Van'da katliamların ve isyanı yöneten Aram Manukyan'ı vali olarak atamıştı. Yakılıp yıkılan, hafızasını, ekonomik gücünü, kültürünü ve bütün değerlerini yitiren Van 2 Nisan 1918'de kurtarılarak yeni Van bağlar mevkii denilen bugünkü yerinde yeniden kurulmuştu.

VAN'IN İŞGALİ

1. Dünya Harbi döneminde Osmanlı Devleti 8 ayrı cephede savaşırken Ermenilerin çıkardığı isyanlar devleti zayıf düşürmüş, Osmanlı orduları bir yandan bu cephelerde savaşırken, diğer yandan cephe gerisine de asayiş için kuvvet ayırmak zorunda kalmıştır. Osmanlı Ermenileri 1890'lardan itibaren Anadolu'nun her köşesinde çok sayıda isyan çıkarmışlardı.

18 Mart 1915'te başlayan Çanakkale Savaşı sırasında Van İsyanı çıkmış. 17 Nisan 1915'te Van, Bitlis ve Çatak'ta Ermeniler ayaklanmıştı. Çanakkale'de vatan müdafaası yapılırken aslında Osmanlı vatandaşı Ermeniler Van'da isyan halindeydiler. Ermeniler, Birinci Dünya Savaşı'nda Rus saldırıları devam ederken Ruslarla işbirliği içinde Türk Ordusu'nun gerisinde eylemler ile Türk köylerine baskınlar düzenleyerek halka büyük zarar verdiler. Kadın, çocuk ve yaşlısı dâhil Zeve köyüne sığınan 7 köy ahalisinden 2 bin 500 masum sivilin tümü Ermeni çeteleri tarafından öldürüldü. Bugün Van Kalesi güneyinde bulunan eski Van şehiri yakılıp yıkıldı. Hayatta kalan Vanlılar ise canlarını kurtarbilmek için muhacir oldu.

"Gelişmeler din kaynaklıdır"

1915 Türkiye'sini anlamak için büyük fotoğrafa bakmak gerektiğini kaydeden Rus ve Ermeni arşivlerinden yazdıklarını belgeleyen Louis ville Üniversitesi'nde Van üzerine özel araştırmalar yapan ve kitapları olan Amerikalı tarihçi Prof. Dr. Justin McCarthy, konuşmalarında ve kitaplarında Van vilayetinde Müslüman ahalinin acımasızca katledildiğini belirtiyor. McCarthy, Rusya'nın o dönemdeki etkisinin gelişmeleri yönlendirdiğini, Rusların Ermenileri tahrik ettiğini, söz konusu gelişmelerin din kaynaklı olduğuna işaret ederek, "Müslüman çoğunluğun ortasında kalan Ermeniler, Rusya'nın teşvikiyle devlet olmak istediler. İnsanlar devlete baş kaldırdı. Bir devletin, vatandaşlarının yönetime baş kaldırmasına karşı önlem almasının soykırım sayılamaz. Bu bir önlemdir. Ermeniler yaşadıkları devlete başkaldırdılar. Bunun adı nedir? Buna vatan hainliği derler. Ruslarla birlikte Van'a giren Taşnak Ermenileri Van'ı işgal ettiklerinde şehirde büyük katliamlar gerçekleştirdiler" ifadelerine yer veriyor.

"14 Nisan'da kent tümüyle Ermenilerin elindeydi"

Ermeni çetelerinin Van'ı yakıp yıkılışını, Rus işgalini "Ölüm ve Sürgün" eserinde ayrıntılarıyla anlatan Justin McCarthy : "1915 Mart'ında, Van vilayetinde ayaklanma patlak verdi. Ermenilerin ayaklanmacı güçleri toplandılar ve örgütlendiler. Bundan sonra Ermeni köylüleri Van kentine sızdı. Ermeni köylüler Müslüman köylerine saldırdı ve buna karşılık 20 Nisan'da Ermeniler, polis karakollarına ve Müslümanların konutlarına ateş etmeye başladılar. Ermeni ayaklanmacılar kentin içinde ve çevre köylerde kendi ayaklanmalarını sahneye koymak için yeterince silah gizlemişlerdi ve Osmanlıların hesabına göre 4.000'i bulan sayıda Ermeni savaşçısı kentin içine girmişti. Ermeniler ilerleyip Osmanlı güvenlik güçlerini yenilgiye uğrattıkça, Müslüman mahallesini de yakıyorlar ve ellerine düşen Müslümanları öldürüyorlardı. "

"Van'da İslamla ilgili ne varsa yakılıp yıkıldı"

14 Nisan'da kentin tümüyle Ermenilerin elinde olduğunu, ancak kentin düşmesinden sonra gelen Osmanlı birliklerince kuşatma altına alındığını söyleyen Justin McCarthy "Ermeniler, kenti, Kafkasya'dan yola çıkan Rus birlikleri yetişebilene dek ellerinde tuttular. Van'ın Müslümanları herhangi bir direniş örgütlemeye olanak bulamadan etkin biçimde yok edilmişlerdi ve ileri gelen kişilere edilen korkunç işkenceler ancak pek yoğun bir hıncın ürünü olabilir. Van'da İslamla ilgili ne varsa yakılıp yıkıldı. Çok eski zamanlardan kalma 3 yapı dışında, bütün camiler ateşe verildi ya da yerle bir edildi. Müslüman mahallesinin tümü yakılıp yıkıldı. Ermenilerin bu çalışması ve Osmanlılarla Ermeniler arasındaki çatışma bittiğinde, Van, bir kentten çok, bir ilkçağ kentiyıkıntılarına benzemekteydi."

"Van'da Müslümanların 62'si ölmüştü"

Vanlıların yaşadığı acılara, kayıplara ve yıkımlara ayrıntılarıyla değinen Justin McCarthy, "Müslümanlar modern çağ tarihinin en büyük acılarından birini yaşadı, Osmanlı'da Doğu Ermenilerinin dini merkezi olarak büyük önem taşıyan Van'daki Akdamar Kilisesi'nden sorumlu rahip Arsen Van'daki Taşnakların liderlerinden İskân tarafından öldürüldü. Van belediye başkanı Bedros Kapamacıyan ve Gevaş kaymakamı Armarak, suikasta kurban gitti. Ermeniler Van'da isyan edince, Doğudaki Müslümanlar tarafından, üç yıl zarfında hiç ekin ekilmedi ve sonuçta açlık oldu. Doğu Anadolulular kaçarken kolera, tifüs ve tifo onların yanında idi. Rus ordularının öldüremedikleri veya hastalıktan ölmeyenler ise Ermeniler ile Türkler arasındaki savaşlarda öldüler. Sonuçta gene ölü sayısı akla durgunluk verecek bir düzeye çıkmıştı. Osmanlı vilayeti olan Van'da Müslümanların yüzde 62'si ölmüştü. Bu olayların sonucunda Müslümanların ve Ermenilerin çektikleri acılar malumdur, bu halklar arasındaki kanlı bir savaşın hikâyesidir ve bu savaş sırasında ilgili tarafların hepsi büyük kayıplar vermiştir. Osmanlılar Doğu'nun büyük bir bölümünü geri aldıklarında Ermeni halk Rusya'ya kaçtı. Orada açlık ve hastalıklar yüzünden öldüler. "

VAN'DA YAŞANAN ACI OLAYLAR

14 Mayıs'ta Van'da Müslümanlar perişan bir halde yaya olarak Adana, Diyarbakır, Maraş, Urfa, Kerkük ve diğer illere göç etmek zorunda kalmıştır. Van 20 Mayıs 1915'te Rus ordusu ve Ermeni birlikleri tarafından işgal edilirken Ermeniler bu işgali kendileri için zafer saymışlardır. İşgal sonrası yönetim Van'da Ermenilerin eline geçmiştir.

Sever Yânin imzalı Roskof'ta çıkan Otro - Yoga adlı Rus gazetesinde Van'da yaşananları şöyle anlatılır:

"...Çanlar daima çalıyordu. Türkler de bu seslerin galibiyet sesleri olduğunu anlayarak fatihlerin dikkatini çekmemek için çabucak, sessizce kaçtılar. Hatta o kadar çabuk gittiler ki, Ermeniler Türklerin bu rezilce kaçışlarını, kayıp olmalarının ertesi günü öğrendiler, Ermeniler artık Aykistan'dan çıkarak kaleyi zabt ile sancaklarını diktiler. Sevinç ve neşe içinde iki gün geçti.

"Van, Müslüman Türk'ün vahşi idare ve boyunduruğundan kurtarılmıştır. Bölge bundan böyle Rus umumi valisi tarafından idare olunacaktır. Van kahramanı Aram bu makama getirildi. Daha şimdiden bir çok Ermeni delikanlılarını toplayarak bir gönüllü birliği teşkil etti. Evlatlarının en iyileri şimdiden silah altındadır. Bu yeni ordu, savaş meydanlarında Ermeni bayrağını ebedi müttefiki olan Rus bayrağının yanında taşıyacaktır..." diye yazılmıştır.

Van'da Ermenilerin yapmış olduğu tahribatı ve mezalimi 16 Eylül 1916 tarihli hariciye Nezareti, yabancı misyonlara gönderdiği genelgeyle şöyle açıklamıştır:

"Şamran mahallesinde 200 kadın ve çocuk sığındıkları evde yakılmışlardır"

"Aksani ve Hınıs köylerinde 500 kişiye yakın insan Şeyhane köyünde ise 200'e yakın çocuk ve kadın camiye doldurulup diri diri yakılmışlardır.

"Saray civarındaki halk kılıçtan geçirilmiş, sulara atılarak boğulmuş, yine Gevaş, Vastan ve Mukas'ta 3000 kişi katledilmiştir..."

"Van'ın içinde camiler, evler, kışlalar, hatta içindeki yaralı ve hastaları ile birlikte hastaneler yakılmıştır. Yakalanan subaylar işkence çektirilerek öldürülmüştür. Bu arada şehirdeki durumu bilmeyen çevre köylerden Van'a gelmek isteyen göçmenlerden 1200 kişi Vastan ve Etkil yolu üzerinde acımadan vahşiyane bir şekilde öldürülmüşlerdir”

Aram Manukyan yönetiminde Saray civarındaki halk, Gevaş, Vastan ve Mukas'ta, Van Şamran mahallesinde kadın ve çocuk, Aksani ve Hınıs köylerinde ve Amerikan misyoner merkezinde toplanan Müslümanlar 1915 yılı Nisan ve Mayıs aylarında Ermeniler tarafından katledildi.

Van'da gerçekleştirilen katliamlara Ermenilerle birlikte Ruslar da karışmışlardır. Van'a bağlı Zeve, Mollakâsım, Şeyhkara, Şeyhayne, Ayans, Paksi, Zorâbâd ve daha birçok köyün Müslüman ahalisi göç edemediklerinden hiçbir fert sağ bırakılmaksızın Ermeniler ve Ruslar tarafından katledilmişlerdir. Teslim olmak isteyen ahali dahi gerek Ermeniler gerekse Ruslar tarafından katledilmişlerdir.

1915'te Ermenilerin Van'da işlediği katliamlar Erivan müzesi internet sitesinde ve çeşitli Ermeni kaynaklarda açık bir şekilde itiraf edilmektedir.

"Ermeni halkı da Rusların peşi sıra gitti"

J.McCarthy, Clarence Ussher isimli Amerikalı doktorun, 1917 yılında Boston'da yayınlanan "Türkiye'de Bir Amerikalı Hekim" isimli kitabına atıf yaparak Van ve çevresi için söylediği "Rus kuvvetleri, 4 Ağustos'ta Van'ı terk edip kuzeye doğru geri çekildiğinde, işgal ettikleri yerlerin tüm Ermeni halkı da onların peşi sıra gitti" tesbitini kitabında anlatır.

Van'ın Nüfusu

1914 tarihli Dâhiliye Nezareti'nin yaptırdığı Memâlik-i Osmaniyye'nin 1330 Senesi İstatistiği (Statistique Officel de 1914)'ne göre Van vilayeti ve kazalarındaki nüfus şöyledir: Müslüman 166.609, Ermeni 66.834 olmak üzere toplam 242.260'dır.

"Gerçek tüm dünya tarafından tanınacaktır"

Vanlıların onurlu davranış sergileyerek 1915'te acı çekmiş atalarını hatırlaması, anması ve yaslarını tutması gerektiğini ifade eden McCarthy hangi kazanım için olursa olsun, kendi ataları hakkında söylenen yalanları kabul etmenin onurlu bir davranış olmadığını hatırlatarak " Ben, ayrıca inanıyorum ki, bir gün, belki yakında, belki daha ileriki gelecekte, gerçek tüm dünya tarafından tanınacaktır..! " diyor.

"1915'te 30 bin Müslüman Türk hayatını kaybetti"

19 yüzyılda ölümler ile tarihinin en büyük acılarını yaşamış kentlerin başında Van gelir. Vanlılar kadar tarihte büyük acı yaşamış, çile çekmiş başka bir şehir ahalisi yoktur. 1915'te 30 bin Müslüman'ın hayatını kaybettiği Van'ın işgali ve yakılıp yıkılması sırasında şehit olan, hayatını kaybeden bütün Vanlıları 104. yılda saygıyla, rahmetle anıyoruz.

Van'ın işgali yakılıp yıkılmasını, yaşanan derin acıları unutmuyoruz, unutturmuyoruz.

Van'a bir daha işgal ve acı dolu günler yaşatmasın...