Van'da zor çayı nedir?

Geçen hafta İstanbul'da gerçekleştirilen bir tören sırasında protokolde oturan Cumhurbaşkanı Erdoğan'a sunulan bir bardak çay Van'ı Türkiye gündemine taşıdı.

Olay şöyle gelişti:

İstanbul Bağlarbaşı Mahallesi'nde yapımı tamamlanan Şehit Erol Olçok Kampüsü'nün açılışına Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın yanı sıra Başbakan Yardımcısı Veysi Kaynak, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Mehmet Müezzinoğlu, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Betül Sayan Kaya ile diğer protokol üyeleri ve vatandaşlar katıldı.

Bakan Müezzinoğlu'nun açılış konuşmasını yaparken protokolün hemen yanındaki binada oturan ve programı balkondan takip eden 20. Dönem Van Milletvekili Şaban Şevli, kardeşi Remzi Şevli'nin ailesi Cumhurbaşkanı Erdoğan'a ve protokol üyelerine sürpriz yaparak bir tepsi ile çay gönderdi.

Remzi Şevli'nin torunu, Artvinli Hakan Kaya'nın kızı, Şehir Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği bölümü 2. sınıf öğrencisi Betül Şeyma Kaya, Van çay kültüründe önemli yeri olan çay ikramıyla ilgili bir sözü "Vanlılarda zor çayı var reis" şeklinde zekice kartona yazarak evlerinin balkonundan dışarı uzattı. Karton Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın, protokolün ve basının dikkatini çekti. Erdoğan çayını yudumladıktan sonra balkona dönerek Betül Şeyma'nın yazdığına ve çaya tebessüm ederek ve el işaretiyle karşılık verdi. Şeyma'nın "Van'da zor çayı var reis" sözü fotoğraflı haber olarak basına yansıyınca bu olay açılış haberinin önüne geçti.

Betül Şeyma, güzel bir iş yaparak Van çay kültürünün zenginliğini, edebi yönünü tanıttı.

İstanbul'daki evlerinde tek göz Van kedisi de besleyen, Van kültürünü bilerek özümseyen Vanlı genç bir kızımızın memleketinin değerini sahiplenerek ayrıntısıyla önemli bir törende afişe etmesi yalnızca alkışlanır. Helal olsun sana Betül Şeyma.

O sözün özüne gelince.

Çay diyip geçmemek lazım.

Serüveni 5000 yıl öncesine uzanan çay ve Vanlı ayrılmaz bir ikilidir.

Çay Vanlıların en çok sevdiği ve tükettiği içecektir.

Çay Rize'de üretilir Van'da içilir.

Van'da keyfi çay ne say ne olarak tarif edilir.

"Vanlılar çayı o denli çok sevmişler ki, seferberlikte yanlarında semaverlerini dahi götürmüşler. Vanlılar çay keyfini seremonilerle kültürel zenginliğe dönüştürmüştür. Bu kültür kuşaklar boyu devam ederek günümüze kadar devam etmiştir. Van'da çayın yeri değişmeyecek, başka bir şey ile doldurulamayacak derecede sağlamdır. Çay içmeyen bir Vanlı düşünülemez. Evlerde, iş yerlerinde öncelikle çay içilir. Van'da çay içmek usuldendir, teklifi gönüldendir. Vanlılar konuklarına sormadan mutlaka çay ikram ederler…”

Yukarıdaki satırları 2010 yılında Bitlis'te düzenlenen I. Uluslararası Doğu Anadolu Bölgesi Geleneksel Mutfak Kültürü ve Yemekleri Sempozyumu'na Van Tarih ve Kültür Araştırmalar Derneği Başkanı olarak katıldığım, Vanlıların çay içme kültürünü anlattığım "Van Mutfağında Çay Kültürü" makalemden aldım.

Makalenin tamamı editörlüğünü Prof Dr. Oktay Belli'nin yaptığı, 445 sayfalık I. Uluslararası Doğu Anadolu Bölgesi Geleneksel Mutfak Kültürü ve Yemekleri Sempozyumu kitabında fotoğraflarla Türkçe ve İngilizce yer alarak tarihe mal oldu.

Sempozyumda suduğum "Van Mutfak Kültüründe Çay" başlıklı makalemde Vanlıların çay ile tanışma tarihçesini, çay içme sanatını, Van'da çay demleme şeklini, semaver gibi çaya ait özel araç gereçleri, çay ile birlikte Van halk kültüründe çayın önemi, yeri ve etkilerini, Van halk kültüründe Vanlı şairlerin çaya ilişkin şiir, mani, deyim ve derlenen hikâyelerine ve fıkralarına yer vererek kırtlama çaydan bardağın yan yatırılmasına, gül şurubu ile içilen çaydan semaver çayına, tunç semaverden çay tabaklarına, Vanlıların çay geleneklerini ve zor çayı özetlemeye çalıştım.

Hiç unutmam. Erzurum'dan sempozyuma katılan, Erzurum kültürünü aslanlar gibi savunan yazar ve araştırmacı Zekiye Çomaklı hanımefendi ile çay üzerine aramızda hoş bir çekişme ve tartışma oldu. Van çay kültürü bilimsel bir toplantıda gündeme gelerek kayıt altına alınmasıyla tartışma sonunda kazanan Van oldu.

Van'da çay kültürü isimli makaleyi yakında gazetemizde geniş şekilde yayınlanarak okurlarımızla paylaşacağız.

Efendim, zor çayı diyip geçmemek lazım.

Van'da evde iş yerinde, bir mecliste yemek sonrası zevkli keyifli muhabbet ile birlikte çayların ardı arkası kesilmez. Çay sohbetin nefesi ve tamamlayıcısı olur. İçilen çaylar eşliğinde sohbetin sonuna gelindiğinde çay teklifi geri çevrilir. Lakin Vanlılar konuklarına ısrarla bir çay daha ikram ederler. İşte son fasılda ısrarlara rağmen gelen bu çaya Van'da "Zor çayı" denilir. Zor çayı Vanlıların konukseverliğinin, , muhabbetlerinin, sevgilerinin bir bardak çaya sığdırılmasıdır. Zor çayı teklifi usulden içilmesi gönüldendir.

Van ve Vanlı deyince akıllara çay içme kültürü, çayın zengin edebiyatı ve doyumsuz şiirleri gelmeli.O nedenle Vanlıların Cumhurbaşkanı Erdoğan'a ikram ettikleri zor çayı öyle sıradan bir çay değildir.