Van'ın kurtuluşunun 106. yılı kutlu olsun 

Birinci Dünya Savaşı sırasında 1915'de Ermeni-Rus çeteleri ve destekçilerince işgal edilerek yakılıp yıkılan Van kurtuluş heyecanını yaşıyor.

VAN'IN KURTULUŞU

Van, İran Körfezi ve İç Asya ticaret yollarına hükmeden Askeri ve stratejik bir köprü konumundadır. Bu özelliği ile tarih boyunca birçok devletin sahip olmak istediği bir kent olmuştur. Osmanlı Devleti'nin son döneminde Van ve çevresinde yaşanan olayların temelinde ''Şark Meselesi' 'yatmaktaydı.

Bu dönemde Batılı Devletlerden birçok din adamı, araştırmacı Van çevresine gelerek burada istihbarat ve misyonerlik faaliyetlerine başlamıştı. Bu doğrultuda misyoner okulları açarak Ermeni öğrencilere ''Bağımsız Ermenistan'' fikrini aşılamaktaydılar. Bu sayede Osmanlı Devleti'ne düşman vatandaş yetiştirmede oldukça mahir olmuşlardır. Rusya'nın başını çektiği Emperyalist Devletler ve misyonerlerin bu çalışmaları çok geçmeden sonuç vermiş, asırlardan beri Millet-i Sadıka olarak adlandırılan Ermeniler isyan hareketine girişmeye başlamışlardır.
Ağustos 1914'te 1.Dünya Savaşı'nın başlamasıyla Van'da Ermeni Ayaklanmaları etkisini arttırmaya başlamıştır. Aralık 1914'te yaşanan Sarıkamış Faciası Doğu Anadolu'nun deyim yerindeyse savunmasız kalmasını sağlamış, bu durumu fırsata çeviren Ruslar ve Ermeniler 1915 yılının İlkbaharı ile birlikte Doğu Anadolu'da ilerlemeyi hızlandırmışlardır. 28 Şubat 1915 tarihinden itibaren Vestan (Gevaş) ,Çatak, Tımar gibi ilçe ve köylerde Ermeniler isyan başlatmıştır. İsyanlar kısa bir süre sonra Van merkezde yoğunlaşmaya başlamıştır. Ermeni komitacı Aram Manukyan önderliğindeki çeteler 20 Nisan 1915'te 2.Van İsyanını başlatmış, kent günlerce ağır silahlarla adeta dövülmüştür. Yaklaşık 1 ay kentin kahramanca Müdaafa edilmesini sağlayan Van Valisi Cevdet Bey 17 Mayıs 1915'te daha fazla kayıp verilmesini engellemek adına Müslüman nüfus için Tehcir(Zorunlu göç) emri vererek kentin Müslümanlarca boşaltılmasını istemek zorunda kalmıştır.

Müslümanlar Van'ı 17 Mayıs 1915'te boşaltılmasına rağmen kent Ermeniler tarafından ateşe verilmiş 3 gün 3 gece duman kentin üzerinden eksik olmamıştır.20 Mayıs 1915'te Rus Ordusu General Turukhin önderliğinde kente girdiğinde yangın bazı yerlerde devam etmekteydi. Rusların kente girmelerinde her türlü desteği sunan Ermeni komitacı Aram Manukyan'ı deyim yerindeyse ödüllendirip, Van Valisi yapmışlardır. Bu gelişmeler Ermeni Ahali nezdinde sevinçle karşılanmış adeta bayram havası yaratmıştır. Kiliselerde ayinler yapılmış. Ekmek ve tuz ikram edilmiş. 9 Ağustos 1915'te Van kısa bir süreliğine Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Kente gelen Vali Cevdet Bey, Rusların ve Ermenilerin Van'da yapmış oldukları korkunç yıkıma şahit olmuştur. Bu yıkımı şöyle ifade etmiştir:'' Müslüman mahalleleri tamamen yakılıp yıkılmış, Ermeni mahallelerinin de bir kısmı yıkılıp, yağmalanmıştır. Van büyük felaket geçirmiş olup, durum çok acıklıdır. Ahalinin durumu çok kötü, zayiat çok. Van'dan göçenler de yollarda yüzlerce şehit vermişlerdir.

Van yöresinde Rus-Ermeni işgali ve zulmü 3 yıl sürmüş. Van'a doğru harekete geçen Türk Ordusu ciddi bir Ermeni direnişi ile karşılaşmamıştır. 2 Nisan 1918 tarihinde Ali İhsan Sabis Paşa komutasındaki Türk birlikleri Van'a girmiş ve kenti Düşman işgalinden kurtarmıştır. Muhacir olan az sayıdaki Vanlı aile kente dönmeye başlamış. Lakin durumları pek iç açıcı olmamıştır. Zor koşullarda Van'a gelmeye çalışan Vanlıların birçoğu kente yetişemeden yollarda açlık ve hastalıklardan dolayı hayatını kaybetmiştir.. Van'a ulaşabilenler harabe bir şehir bulmuşlardı. 1923'te Cumhuriyetin ilanı sonrası yeni şehir Van Ovası, Bağlar Mevki denilen bugünkü yerinde yeniden kurulmuştur. Van'ın düşman eline geçmesine, yakılıp yıkılmasına üzülen, 30 bin Vanlının katledilmesine, on binlerce Vanlı Müslüman'ın muhacir olarak evlerinden, memleketlerinden ayrılmak zorunda kalmanın derin üzüntüsünü, kuşaklar boyu yaşayan Vanlılar bu duygularını türkülere, şiirlere, romanlara dökmüştür.
Van kenti özellikle 1915-1918 yılları arasında belki de Dünyadaki çok az şehrin yaşamış olduğu büyük bir felaket, yıkım yaşamıştır. Binlerce insanını şehit vermiştir. Binlerce insanının Ata yadigârı topraklarını bırakarak başka diyarlara göçmesine neden olmuştur. Kent, hafızasını yitirmiştir.
1915-1918 yılları arası yaşananlar bugün bile kentin her alanda geri kalmasının en önemli nedenlerindendir diyebiliriz. Allah bir daha böyle bir acıyı yaşatmasın. Vanlılık ruhuyla tüm Vanlıların ve Van dostlarının 2 Nisan Kurtuluş gününü kutluyoruz.

ŞEHİTVAN

Bir başkentin yaşam öyküsü anlatı Viane
Tuşpa esaletle yükselip Sadurla oldu efsane
Surların önünde taş bloktan kitabelerle
Urartu'yu anlattı yorgun argın kelimelerle
Van ağaları dostu düşmanı candan gülüşlerle
Bir dönem sahiplendiler çocuksu hevesleriyle
Tarihe geçtiler buz rengi üşüyen nefesleriyle
İsimleri kaldı isimlerin isimlelen sesleriyle
Başkent değer buldu dört kıtanın hükümdarıyla
Liva oldu göz kamaştırdı oniki sancağıyla
Gıpta ile katı dünya Ermeni Müslüman dostluğuna
Kabus gibi çöktüler pembe düşlerin uykusuna
Bir çırpıda bozuldu kardeşlik tüsülü büyü
Araya girdi menfaat yüklü misyoner sözü
İsyanla ermeni öyküsüyle dirlendi Van'ın özü
Başladı zulüm Araratla davet buldu ecelsiz ölüm
Kovuldu ev sahibi sığında ana değidi Zeve kucağına
Zeve ana gibi simsıkı sarıldı mahzun yavrusuna
O an düştü ikibin gül Zeve'nin cennet toprağına
Tarih fısıldadı usulca Şehitvan'ın kulağına
Bu kadar yorgun şehir var mı şehirler içinde
Bu kadar harap olmuş mabet var mı mabetler içinde
Bu kadar cefa çeken var mı analar içinde
Direniyor gülüşleri kader denilen dram idinde

Kimse duymadı fısıltılar çekildi Van gölü mavisine
O günlerin ızdırabı çöker günbatımında Van kalesine
Ve tomurcuklar olur açar hazan ertesi bahar bahçesinde
Ölüm hazırdı elinde kan kızılı gelincik çiçeğiyle
Ey yorgun şehir kıyametler beklemek yalan
Zarardır bir arpa boyu yol alan
Sessizce kopuyorsun hayattan an ve an
Ağlamak sana değil bize düşer Şehitvan
ABDULKADİR ERDEM
12.03.2004 Van