Bir Vanlı Ailenin Hüzünlü Muhacirlik Öyküsü 'Zavallı Bir Kuşun Feryadı'
Ne müthiş manzara, ne feci şey!... Hatıramda hala yaşayan 'Kale Mahallesi' kızıl alevlerin ortasında, kayboluyordu. Semayı kaplayan siyah bir duman sütunu, güzel Van'a matem gölgeleri serpiyordu…'
Birinci Dünya Savaşı’nda Van gibi yakılıp yıkılarak harabeye dönüp yok olan başka bir şehir, Vanlılar gibi derin acılar çekmiş, çileler yaşamış başka bir şehir ahalisi yoktur.
Osmanlı Devleti farklı cephelerde emperyalist güçlerle savaşta olduğu en zayıf bir döneminde devlet kurma hayaliyle isyan ederek bin yıllık birlikte yaşamanın sonunu getiren Ermeniler desteğinde Rus ordusu tarafından 20 Mayıs 1915’te Van işgal edildi. İşgal ve isyan sırasında 30 bini aşkın Vanlı Müslüman Ermeni çeteleri tarafından katledilerek hayatını kaybetti.
1915’te Van’daki bütün askeri birlikler ve eli silah tutan Vanlı erkeklerin çoğunluğu Doğu cephesinde silâhaltına alınarak vatan için savaşıyordu. Şehirde yok denecek kadar az muharip birlik ve yine az sayıda jandarma bulunuyordu. İşgal ve isyan sırasında geride kalan genelde kadın, yaşlı, çocuklardan oluşan on binlerce Vanlı Vali Cevdet Bey’in göç emri üzerine canlarını kurtarmak düşüncesiyle yurtlarını, evlerini terk ederek Tatvan ve Bitlis üzerinden Diyarbakır, Urfa, Maraş, Antep, Halep, Kerkük, Adana, Konya başta olmak üzere Ankara, İstanbul ve diğer şehirlere göç etmek zorunda kaldı.
1915’te yaşanan büyük acıları, muhacirlik trajedilerini dedelerimizden, ninelerimizden, anne-baba, komşu ve şehrimizin yaşlılarından dinleme imkânı bulduk. Hikmet Ilgaz’ın Şark Yıldızı romanı, Celal Şener’in anı kitapçığı, Zeve kitapçığı, Prof. Dr. Tuncay Öğün’ün Vilayeti Şarkiye Mültecileri kitabı, Doç. Dr. Hüseyin Çelik’in Görenlerin Gözüyle Van kitabı, Osmanlı arşivlerinde bulunan Vanlı tanıkların ifadeleri, Amerikalı tarihçi Prof. Dr. Justin Mc Carthy’nin 1915 Van’da Ermeni İsyanı kitabı ve konularıyla ilgili diğer eserlerde de okuduk.
Bakmadan Geçme
