Cennet misali bir şehirdir
Asırlar öncesi Van toplumunun günlük yaşantısını, sosyal kültürel hayatını, coğrafi ve idari yapısını verilerle ve tasvirlerle seyahatnamelerinde bugüne taşıyan, başta Evliya Çelebi olmak üzere tüm seyyahlara teşekkür ediyoruz.
Asırlar öncesi Van toplumunun günlük yaşantısını, sosyal kültürel hayatını, coğrafi ve idari yapısını verilerle ve tasvirlerle seyahatnamelerinde bugüne taşıyan, başta Evliya Çelebi olmak üzere tüm seyyahlara teşekkür ediyoruz.
Gezginlerin gözlemlerini birinci ağızdan aktardığı, ve seyahat ettikleri şehirler hakkında bilgiler içeren seyahatnâmeler, yazılı kaynaklar arasında önemli bir yere sahip eserlerdir. Kültür alanlarına ilişkin yardımcı kaynak olmalarının yanı sıra, edebiyata da katkı sağlayan seyahatnameler, edebiyat tarihine yardımcı olan seçkin kaynaklardır.
Bachmann, Walter, Cuinet, Evliya Çelebi, Lynch, H. F. B., Mehmet Hurşit Paşa, Nâsır-ı Hüsrev, Tavernier, Jean-Babtiste, Yerasimos, Stephane, İbni Nuh gibi Van’ı farklı dönemlerde gezen, gözlemlerine kendi izlenimlerini katarak seyahatnamelerinde aktaran seyyahlardan biri de Azerbaycanlı büyük gezgin ve bilim adamı Hacı Zeynel Abidin Şirvânî’dir.
Şirvan’i ömrünün kırk yılını (1780-1837 veya 1838) seyahatte geçirmiş, Kanarya adalarından ve Fas’tan Siyam’a ve Tibet’e, Balkanlar’dan ve Kafkaslar’dan Habeşistan’a kadar geniş bir arazide dört büyük gezi gerçekleştirmiş, üçüncü seyahati sırasında (1810-1821) Türkiye’yi de ziyaret etmiş.
Farsça “Riyâzü’s-seyâhat”, “Hadâikü’s-seyâhat” ve “Büstânü’s-seyâhat” isimli üç seyahat kitabı yazan Şirvânî eserlerinde Van gölü havzasında bulunan Adilcevaz, Ahlat, Bitlis, Erciş, Hakkâri, Muşabad ve Van’dan bahsetmiş. Seyyah bölgenin doğasını övmüş, insanları, etnik ve dinî yapısı, tarihi, coğrafyası, anıtları, ürünleri, ünlü kişiler hakkında bilgiler vermiş.
1810’lu yıllarda Van gölü havzasında bir süre yaşayan Hacı Zeynel Abidin Şirvânî, bölgenin 7 kentini anlatırken buraların nüfusu, etnik ve inanç grupları, önemli şahsiyetleri, kaleleri, bahçeleri, iklim şartları, tabiatı, geçmiş ve çağdaş durumu vs. konusunda gerekli bilgiler anlatıyor.
Şirvânî’yi meşhur Arap seyyahı İbn Battuta ve ünlü Türk gezgini Evliya Çelebi’yle kıyaslamanın mümkün olduğunu “Hacı Zeynel Abidin Şirvani Seyahatnamelerinde Van Gölü Havzası” bildirisinde kaydeden Doç. Dr. Namiq Musalı, Şirvânî’nin geçtiği yolların umumî uzunluğunun Ekvator hattından 1,5 defa büyüklükte olduğunu söylüyor.
Musalı, seyyahın anılarının, XIX. yüzyılın ilk çeyreğinde Van gölü havzasının tarihî durumunu incelemek açısından belli bir değere sahip olduğuna dikkat çekerek bu bilgilerin “Riyâzü’s-seyâhat” isimli, eserin birinci “Ravza” sında yer aldığını kaydediyor.
Seyahatnameden çarpıcı bilgilere aktaran Doç.Dr. Musalı Şirvânî’nin 200 yıl öncesi Van gölü havzasını ve insanlarını şöyle anlattığını ifade ediyor:
“Orası yürek açan bir vilayet ve ruh ferahlatan bir memlekettir, meşhur şehirlerden, mamur nahiyelerden, hoş çimenlerden, gönül çekici otlaklardan ibarettir. Suyu yeterince uygun, havası serinliğe meyillidir. Oranın çok yerleri dördüncü iklimdendir, az kısmı ise beşinci iklime aittir. O mekânın dağlık yerleri çöllerinden daha fazladır. Orası çok taifelerin ve sayısız toplulukların meskenidir. Halkı güzel suratlı ve mütenasip görünümlü oluşu ile diğer yerlerin ahalisinden üstün ve seçkindir. Fakat bu iyi taraflarına rağmen kavgacıdırlar.”
