"Kazanç paylaşımı dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi toplulukları" dernek olarak tanımlanmıştır. Ülkemizde dernekler, 23.11.2004 tarihinde yürürlüğe giren 5253 sayılı Dernekler Kanunu ile uygulama alanı bulmuştur. Anılan kanunla, derneklerin hukuki statüleri, kapsamı, kuruluş ve işleyiş durumları ayrıntılı olarak belirtilerek, kurulacak derneklerde bulunması gereken özellikler kapsamlı olarak ifade edilmiştir..
Esas itibariyle dernek kurmak için ön izin alınmasına gerek yoktur. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nda tanımlanan fiil ehliyetine sahip gerçek veya tüzel kişilere dernek kurma hakkı tanınmıştır. Ayrıca, on beş yaşını bitiren ayırt etme gücüne sahip küçüklere de toplumsal, ruhsal, ahlakî, bedensel ve zihinsel yetenekleri ile spor, eğitim ve öğretim haklarını, sosyal ve kültürel varlıklarını, aile yapısını ve özel yaşantılarını korumak ve geliştirmek amacıyla yasal temsilcilerinin yazılı izni ile çocuk dernekleri kurabilmek veya kurulmuş çocuk derneklerine üye olabilme hakkı da tanınmıştır. On iki yaşını bitiren küçükler yasal temsilcilerinin izni ile çocuk derneklerine üye olabilmelerine rağmen yönetim ve denetim kurullarında görev alamamaktadırlar. Aynı şekilde çocuk derneklerine on sekiz yaşından büyükler, kurucu veya üye olamamaktadırlar.
Tüzel kişiler, kanuna ve kuruluş belgelerine göre gerekli organlara sahip olmakla birlikte fiil ehliyetini kazanmaktadırlar. Tabiatıyla tüzel kişinin iradesi, organları aracılığıyla yerine getirilmektedir. Dernekler özel hukuk tüzel kişisi olup, Türk Medeni Kanunu'nun 48. maddesinde belirtilen tüm hak ve yetkilere sahiptirler. Dernekler, kuruluş bildirimini, dernek tüzüğünü ve gerekli belgeleri yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülki amirine (illerde vali, ilçelerde kaymakam) verdikleri anda tüzel kişilik kazanırlar.
Dernekler kanununa göre, Anayasa ve kanunlarla açıkça yasaklanan amaçları veya konusu suç teşkil eden fiilleri gerçekleştirmek amacıyla dernek kurulamamaktadır. Yukarıda da ifade edildiği üzere derneğin esas amacının, kazanç paylaşımı dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir gayeyi gerçekleştirmeye yönelik, anlaşılabilir ve süreklilik arz etmekle birlikte ahlak kurallarına ve hukuka aykırı olmamalıdır.
Dernekler kanununa göre derneğin tüzüğünde aşağıda gösterilen hususların belirtilmesi zorunlu tutulmuştur.
1-Derneğin adı (daha önce hiç kullanılmamış) ve merkezi.
2-Derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek için dernekçe sürdürülecek çalışma konuları ve çalışma biçimleri ile faaliyet alanı.
3-Derneğe üye olma ve üyelikten çıkmanın şart ve şekilleri.
4-Genel kurulun toplanma şekli ve zamanı.
5-Genel kurulun görevleri, yetkileri, oy kullanma ve karar alma usul ve şekilleri.
6-Yönetim ve denetim kurullarının görev ve yetkileri, ne suretle seçileceği, asıl ve yedek üye sayısı.
7-Derneğin şubesinin bulunup bulunmayacağı, bulunacak ise şubelerin nasıl kurulacağı, görev ve yetkileri ile dernek genel kurulunda nasıl temsil edileceği.
8-Üyelerin ödeyecekleri giriş ve yıllık aidat miktarının belirlenme şekli.
9-Derneğin gelir kaynakları.
10- Derneğin borçlanma usulleri.
11- Derneğin iç denetim şekilleri.
12-Tüzüğün ne şekilde değiştirileceği.
13-Derneğin feshi halinde mal varlığının tasfiye şekli.
14-Dernek geçici yönetim kurulu üyelerinin adı, soyadı, görev unvanı.
Ayrıca dernek tüzüğünde kanunen belirtilmesi zorunlu hususlar dışında, kanuna aykırı olmamak kaydıyla tüzükte yer alması istenilen diğer hükümler eklenebilmektedir.
Yukarıda da ifade edildiği üzere; dernekler, kuruluş bildirimi ve eklerini mülki idare amirliğine vermek suretiyle tüzel kişilik kazanırlar. Çocuk derneklerine tüzel kişiler kurucu veya üye olamazlar, ayrıca çocuk derneklerinde kuruluş bildirimine, kurucu çocukların yasal temsilcilerinin izni eklenir. Anılan kanuna göre, dernek kuruluş bildirimi ve belgelerin doğruluğu ile dernek tüzüğü, en büyük mülki amir tarafından altmış gün içinde dosya üzerinden incelenmektedir. Kuruluş bildiriminde, tüzükte ve kurucuların hukuki durumlarında kanuna aykırılık veya noksanlık tespit edildiği takdirde kuruculardan bunların derhal giderilmesi veya tamamlanması istenmektedir. Kuruluş bildiriminde, tüzükte ve belgelerde kanuna aykırılık veya noksanlık bulunmaz ya da bu aykırılık veya noksanlık belirli sürede giderilmiş bulunursa; keyfiyet derhal derneğe yazıyla bildirilir ve dernek, dernekler kütüğüne kaydedilir. Noksanlık olması halinde, bu istemin tebliğinden başlayarak otuz gün içinde belirtilen noksanlık tamamlanmadığı veya kanuna aykırılık giderilmediği taktirde en büyük mülki amir tarafından, yetkili asliye hukuk mahkemesinde derneğin feshi konusunda dava açması için durumu Cumhuriyet Savcılığına bildirir.
