José Saramago belki az okur yazar Türk insanının değil ama meraklı sinema seyircilerinin "Körlük" (Blindness) adlı filmle yakından tanıdığı Portekizli bir yazar.
"Görmek", "Körlük" ile hayal dünyamızı sarsan Saramago'nun, devam eseri diye tarif ettiğimizde; değerini azaltmak terbiyesizliğine düşebileceğimiz bir şaheser. Şüphesiz tarihsel bir bütünlük taşıyor önceki kitapla ama kendi şartlarını ve kurgusunu taşıyan enfes bir kitap "Görmek".
"Görmek'te"insanı, bütün zaaflarıyla ve fakat toplumcu gerçekçi bir çirkefleştirme/kötüleme basitliğine düşmeden ele alıyor Saramago.
Başlarda bayağı bir anarşizm güzellemesi intibaı uyandırsa da yazar konuyu, destansı bir abartıdan en sade bir insanlık durumu haline başarıyla getirmiş.
Yazar diyalektik bir çözümleme metodu benimsemiş ve idealizm karşıtı gibi görünse de normatif ahlâka sımsıkı bağlı kalarak karakterlerdeki zaman bağlı değişimleri büyük bir ustalıkla geliştiriyor. Sözlerin anlamlarından ayıklanacak, soyutlanacak basit işaretler olmadığını, her birinin varoluşsal birer bağlılık ifade ettiğini kimi yerde insanı dehşete düşürecek kadar güzel şekilde ortaya koyuyor.
Edebiyatın, sözün, politikanın, hukukun, hayatın dışında şeyler olmadığını bunların hayatın gereklerinden kaynaklandığını ve bu gereklere uygun yaşanmadıklarında, birer zehre dönüştüklerini olabilecek en idealist şekilde anlatıyor.
"Görmek", aynı zamanda bilinç akışı bir anlatımı, felsefî diyaloglara başarıyla uluyor.
Saramago "Görmek'te" genç yazarlara ciddi bir anlatıcı dersi veriyor. İç konuşmalardan diyaloglara geçişlerde, öykünün anlatımı adeta kahramanların kendilerine bırakılıyor ki kimi yerde anlatıcının kendini açıkça göstermesine rağmen bütünlük bozulmuyor.
Kitabın Türkçe tercümesindeki bazı aşırı yenilikçi eğilimler ve okumayı zorlaştıran sayfa düzeni belki de bu güzel eserin en zayıf tarafları.
"Görmek", ülkesinin gerçeklerini anlamak için uğraşan her bilinçli okur için muhteşem bir ahlâk ve edebiyat dersi. Okuryazarlığın ahlâkî sorumluluğuna dair bir anıt eser.
Saramago hayata gözlerini 2010 yılında yummuş. Ama görünen o ki "Körlük" ve "Görmek" onun insanlık tarihine ve ahlâkına ebedî hediyeleri olarak adını hep yaşatacak.