Van’da sinemanın tarihine bakacak olursak asıl mesleği terzilik olan rahmetli Baki Okayın ifadesiyle Van’da ilk sinema gösterimleri şimdiki Müzenin olduğu yerde bulunan Eski Halkevi binasında yapılmıştır.
Kayıtlara göre Van’da sinemanın geçmişi 1940’lı yıllara kadar uzanmaktadır. 1940’lı yıllarda Halkevi binasında gösterme sunulan filmlerin makinistliğini de PTT Makinisti Camuşçu oğullarından Ali Oktar Bey tarafından yapıldığını ve aynı zamanda o yıllarda kendisinin de sinemaya ortak olduğu bilinmektedir. Her ne kadar Van’da sinemanın 40’lı yıllarda başladığını biliyor ise de 1946 yıllarda başladığını da iddia edenler olsa da ekseriyet tarafından Van’da sinemanın 1940 yılında başladığı müttefikan kabul edilmiştir.
Ve o yıllarda Van’da sinema faaliyeti sadece Halkevinde sürdürülmektedir. Ancak 1950 yılı itibariyle sinemayı Şefik Saydan ve Kemal İlvan’ın ortak olarak aldıktan sonra Van’da ilk kapalı sinema olan “ŞEHİR SİNEMASI” faaliyetine başlamıştır.Kayıtlara baktığımız da 50’li yıllarda Şehir Sinemasının makinistliğini Zeki Yerginin yaptığı görülmektedir.
Daha ileriki yıllarda Kemal İlvan’ın ortaklıktan ayrılmasını müteakip Sinemayı tek Başına Şefik Saydan müstecir olarak sürdürmüştür. Burada ilginç bir noktaya temas etmek istiyorum. O da şudur; Sinemanın ismi ŞEHİR olmasına rağmen sinemaya giden herkes ŞEFİĞİN SİNEMASI derdi. Diğer sinemalara giden ise sinema sahibinin ismini değil sinemanın ismini söylerdi. Bu da rahmetli Şefik Saydan’a ait ve ona izafe edilen bir unvandı.
VAN’DA FAALİYET GÖSTEREN SİNEMALAR
HALKEVİ SİNEMASI
Sahibi Baki Okay
Yeri Müzenin yanında otoparkın bulunduğu alandı.1940-1946 yılları arasında faaliyet gösterdi.
Makinistliğini Camuşçu oğullarından Ali Oktar bey yapmıştır. Başka makinist ismine tanık değiliz.Bu arada bu sinemada kimlerin teşrifatçılık (Fenercilik) yaptığını da bilmiyoruz.
ŞEHİR SİNEMASI
Sahibi Önceleri Kemal İlvan Şefik Saydan daha sonra tek başına Şefik Saydan. Kışlık Şehir Sineması bu günkü müzenin yanındaki otoparkın olduğu yerde idi. Yazlık Şehir Sineması ise şimdiki sanat sokağında (sanatın olmadığı sokak aslında) Ova iş Merkezinin bulunduğu yer.
Kışlık Şehir Sinemasının kuruluş tarihi 1950-1952 yazlık Şehir Sinemasının ise 1961 olarak biliyoruz.Kışlık Şehir Sineması daha önceler Halk Evi olarak kullanıldığı için düz bir zeminde olduğu için bu sinemada balkon hariç film seyretmek biraz zordu. Yükseltisi olmadığı için önümüzde uzun boylu biri oturmasın diye dua ederdik.
Ayrıca küçüktü kare şeklinde olan sinemanın takriben 400-450 kişilik bir kapasitesi vardı. Kaloriferli değildi ve güz ve kış aylarında sinemanın iki tarafında iki büyük soba ile ısıtılmaya çalışılırdı.Kışlık Şehir Sinemasının Jeneratörü vardı ve cereyan gittiğinde hemen devreye girerdi. Çok iyi hatırlarım sinema perdesinin reklamında da HALK BANKASI yazardı.
Yazlık sinemaya gelince, En güzel ve en modern yazlık sinema Yazlık Şehir Sineması idi. Briketten yapılmıştı her tarafı ve perdesi de aynı şekilde çok görkemli idi.Balkonuna çıkıp ailece oturduğunuzda yandaki Emek Sinemasının perdesinin üst tarafı olduğu gibi görünürdü.
Burada yaz ve bahar aylarında pehlivan güreşleri, pankras güreşleri de yapılırdı. Hatta bu sinemaya yakın evlerde oturanlar da akşamları dama çıkıp bedava film seyrederlerdi. Bende arkadaşım Yetkin Uralların evine geldiğimde bazen film seyretmişimdir.1950’li yıllarda makinistliğini Zeki Yergi yapmıştır.
Daha sonraki yıllarda uzun süre Radyocu Kemal diye tanıdığımız Kemal Bingöl yapmıştır. Arada Erdal Saydan, Bahri Koç ve Remzi Koç’unda sinemada makinistlik yaptığını biliyoruz. Teşrifatçılardan canavar Heso, Muzaffer, Remzi Koç
EMEK SİNEMASI
Sahipleri Haydar Perihan, Remzi Perihan, Fevzi Perihan ve Enver Perihan.
Yazlık Emek Sineması Şimdiki Perihanoğlu eczanesinin olduğu yerde. Kışlık Emek Sineması ise tam karşısında idi.Kışlık Emek Sinemasının açılış tarihi 1963 yılı. Yazlık Emek Sinemasının ise açılış tarihi 1961-1962 gibi bilmekteyiz.Kışlık Emek Sineması kalorifer tesisatlı olduğu için kışları çok rahat film izleme imkanı olurdu. Emek Sineması müstakil sinema binası mimarisiyle yapılmış, balkonu, salonu, locaları, dekoru, akustiğiyle Türkiye’nin en iyi, en büyük seyirci kapasitesine sahip sinemaları arasında ilk sıralarda yer almıştır. Emek Sineması’nın açılışını rahmetli Remzi Perihan ve iş insanı rahmetli Vehbi Koç yapmıştır.
Yazlık Emek Sineması Kerpiçten duvarlarla çevriliydi ve perdesi de öyleydi. Kapasite olarak Şehir Sinamsı kadar büyük değildi.Burada makinistlik yapanlar da; Cizreli Ramazan, Remzi Koç, Çetin Perihanoğlu, Necdet Bora, Ahmet Çiğdem…
Teşrifatçılık yapanlardan bir kaçı; İsmet ve Şahin Girici Kardeşler, Horoz İsmet, Atay Sağlam, Turan Şahinalp, Ahmet Eriş, Coşkun Şahinalp, Mustafa Çiğdem, Haşim Kaplan. Gişede en çok bilet kesen ise her zaman ağırlıklı olarak Rahmetli Fikret Altay olmuş ise de zaman zaman sinema sahiplerinin çocukları bilet kesmek için gişede bulunmuşlardır.Fikret Altay samimi bir Galatasaraylı idi. Bazen biletler numaralı verildiği zaman o bizi tanır ve iltimas geçerek yanlardan ve önlerden değil iyi bir yerden bilet keserdi. Rahmetle anıyorum.
DİLAVER (YENİ ) SİNEMASI
Sahibi Enver Dilaver .Van’da açılan ilk yazlık sinema Yeni Sinemadır.Sinemanın yeri şimdiki Özgül Centerin olduğu yer.Burada da makinistlik yapan tek bir isim var oda Karayolları 11.Bölge Müdürlüğünde çalışan Hasan adlı biridir. Ve ayrıca yine şehir Sinamsının makinistlerinden rahmetli Radyocu Kemal (Kemal Bingöl) de bu sinemada makinistlik yapmıştır.Yeni Dilaver sineması maalesef çok kısa ( 7 yıl gibi) ömürlü olmuştur diğer yazlık sinemalar kadar faaliyet gösterememiştir.
YILDIZ SİNEMASI
Sahibi Bahri Koç. Sinema şimdiki Halil İbrahim Sofrasının olduğu (Cumhuriyet Caddesi) yerde idi.Makinistliğini Bahri Koç, Ergül Koç, Remzi Koç, Makinist Fikret,Yıldız Sineması 1968 yılında faaliyete geçmiş ve 1974 yılında televizyonun Vana geldiği yıllarda sinema kapanmıştır.Burada teşrifatçılık yapanları hatırlamak mümkün olmadı.En çok kapasiteli sinema yazlık sinemalar içinde Yıldız dı. Uzunca bir sinema olup kapasitesi çok yüksekti.
Yan tarafta olan komşular da bu sinemayı evlerinde pencerelerden izlerlerdi.Girişinde Leblebici Ömer İl ile Kardeşi Resul İl vardı. Eğlencesini alan bilet kesip içeri dalardı.Diğer sinemalarda gazoz ve çerezin büfeleri olduğu halde Yıldız sinemasında bu yoktu.
ASTSUBAY GAZİNOSU SİNEMASI
O zamanki askeriyeye ait küçük bir sinemaydı. Sadece haftanın Çarşamba cumartesi günleri bayanlara hizmet verirdi. Halk da bu sinemaya bilet keserek giderdi. Yeri Şimdiki Şerefiye Caddesinde askeri mafelin karşı köşede idi.
Bu sinema tamamen askeriyeye aitti ama dışarıdan hanımların belli günlerde gelmesine de müsaade edilirdi. Çok küçük bir mekandı çabuk dolardı. Ama çok mutena bir yerdi. Özellikle şehrin zenginlerinin hanımları, kızları ve elit tabaka mensup olanların aileleri buraya gelmeye can atarlardı.
HALK EĞİTİM MERKEZİ SİNEMASI
Halk Eğitim Merkezinde ise filmleri genellikle Fevzi Levendoğlu bazen de Tarık Erdem oynatırdı. Ama 16 mm.lik filimler burada oynatılırdı. Özellikle eğitici filmler en çok burada gösterime girerdi.
