Van büyük bir felaket yaşadı
Müslüman mahallesinin tümü yakılıp yıkıldı. Ermenilerin bu çalışması ve Osmanlılarla Ermeniler arasındaki çatışma bittiğinde, Van, bir kentten çok, bir ilkçağ kenti yıkıntılarına benzemekteydi.
Ermenilerin ayrılıkçı faaliyetleri 1915 ayaklanması ve 20 Mayıs'ta Rusların Van'ı işgaliyle tamamlandı. İsyan ve işgal süresince Van'da bütün yapılar, tarihi eserler, kent dokusu, altyapı, sosyal ve kültürel tesisler Ruslar ve Ermeni çetelerince yakılıp yıkıldı. Müslümanlarla Ermenilerin huzur içinde asırlar boyunca birarada yaşadıkları Van, harabeye dönüştü.
Şirin Van tanınmaz haldeydi.
Van surları içerisinde kalan Paşa Sarayı duvar parçaları kalıncaya kadar yıkılmış, hükümet konağı, kışlalar, okullar, camiler, resmi binalar yakılmış. Evlerin duvarları delinerek içlerine girilmiş yağma edilmiş geride kalan eşyalarla beraber yakılmıştır. Sur içindeki tarihi dokunun yoğun olduğu yer tamamen yok edilmiş. Müslümanlarla ilgili ne varsa yakılıp yıkıldığı, çok eski zamanlardan kalma üç yapı dışında, bütün camilerin ateşe verildiği ya da yerle bir edildiği, kamu hizmeti yapılarının ve Müslüman Mahallelerinin tamamen tahrip edildiği artık herkesin malumuydu. Van bir kentten çok ilk çağ harabelerine benzemekteydi. Müslümanların yoğun olarak yaşadığı Eski Van'da bir elin parmakları sayısında yapı kalmıştı.
Ermeni isyanına şahit olanlardan Hamza dayı; Zeve Köyünün alevler içerisinde müthiş dumanlar çıkararak yandığını, Ermenilerin ağır yaralıları samanlıklara doldurup ateşe verdiklerini ve köydeki yangının ertesi sabahta bütün şiddetiyle devam ettiğini anlatırken Mayıs ayının başında, Kızılburun'dan, Van'daki Selimiye kışlasının yandığını da gördüğünü sözlerine eklemiştir.
