VAN CEVİZİNİ MARKALAŞTIRALIM!

Hacı Yılmaz

Çatak, Gevaş, Bahçesaray, Muradiye ve Erciş'te yetiştirilen Van Cevizinin markalaşması için Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü'nün çalışma yürütmesi gerektiğini anlatan Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Ziraat Mühendisi, Vansesi'nin köşe yazarlarından Vanlı hemşerimiz Dr. Erdal Orman, Van cevizinin markalaştırılması için kurumları göreve davet etti.

Van Cevizinin markalaşması için Coğrafi İşaret veya Mahreç Belgesi alınabileceğini kaydeden Orman, "Cevizin anavatanlarından biri olan ülkemizde yöre adıyla müsemma, birçok ceviz çeşidimiz bulunuyor. Mesela; Kaman, Adilcevaz, Bilecik, Şebin, Oğuzlar gibi cevizin doğal yayılış gösterdiği lokasyonlarda, yetiştirilen cevizler, standart bir çeşit olarak tescillenmiş, bulundukları yörenin ismini alarak tanınmışlardır. Bir ceviz tipinin yaygınlaşıp tescil aşamasına gelene kadar geçirmesi gereken uzun yıllara ihtiyaç vardır. Öncelikle o ceviz tipinin yöreye uyum sağlamış, diğer tiplerden çok daha üstün özellikleri nedeniyle tercih edilerek yaygınlaşmış olması gerekmektedir. Fakat bu aşamaları kısaltıp, daha erken sürede o ceviz tipinin tanınması veya markalaşması sağlanabilir. Örneğin o bölgede yapılmış olan bilimsel anlamda bir tespit, mesela bir seleksiyon çalışması referans gösterilerek o yörede Coğrafi İşaret veya Mahreç Belgesi alınabilir. Böylece kısa sürede patentli bir ceviz tipine sahip olmak mümkün olur" dedi.

"Varlık içinde yokluk çekiyoruz"

Van'ın ceviz yetiştiriciliği konusunda şanslı bir il olduğunu belirten Orman, "Kent olarak bu konuda çok şanslıyız. Fakat varlık içinde yokluk çekiyoruz diyebilirim. Zenginliğimizin farkında değiliz. Bu işlemleri kısaltacak ve kabulünü kolaylaştıracak olan bilimsel çalışmalar, ilimizin ceviziyle meşhur tüm ilçelerinde çoktan yapılmış durumda. Çatak, Gevaş, Bahçesaray, Muradiye, Erciş gibi ceviz popülasyonunun yoğun olduğu yöreler, nokta seleksiyon yöntemiyle 90'lı yıllarda taranarak ümitvar tipler ortaya çıkarılmış durumda. Ülkemizin ceviz konusunda çalışan en tanınmış akademisyenlerinin neredeyse tamamı bendeniz de dahil, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi çıkışlıdır. Bugün ülkemizin değişik üniversite ve kamu kuruluşlarında görev yapan Profesör, Doçent ve Araştırma görevlisi olmak üzere tam 19 akademisyen, Yüksek lisans ve Doktora tezlerini Van Yüzüncü Yıl Üniversitesinde ceviz üzerine tamamlamıştır" diye konuştu.

"Van 180 bini aşkın ceviz ağacıyla Türkiye'de ilk 5 içerisindedir"

Van'ın 180 bini aşkın ceviz ağacıyla Türkiye'de ilk 5'te olduğuna dikkat çeken Orman, "Hepimizin hocası Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi eski Rektörlerinden Prof. Dr. Seyit Mehmet Şen, Van'daki tüm ilçelerimizde nokta seleksiyon yöntemiyle araştırmalar başlatarak bu konuda Van'ın hazinelerinin ortaya çıkmasına öncülük etmiştir. Şen Türkiye'de ilk defa nokta seleksiyon yöntemini hayata geçirerek 80'li yıllardan itibaren başta Karadeniz ve Doğu Anadolu olmak üzere tüm yörelerde ümitvar tiplerin ortaya çıkarılmasını sağlamıştır. Van'da görev yaparken onun yetiştirdiği birçok akademisyen, Van'a da el atarak köy köy bu kıymetli ceviz tiplerini tespit etmiştir. Muhteşem bir ceviz ağacı varlığına sahip olan ilimiz, istatistiklere göre 180 bini aşkın ceviz ağacıyla Türkiye'de ilk 5 içerisindedir. Benimde 3 yıl görev yaptığım Bahçesaray ilçemiz bile tek başına 100 bine yakın kıymetli ceviz ağacı varlığına sahiptir. Ayrıca Bahçesaray cevizden başka 50 bine yakın armut ağacıyla da benim yüksek lisans tezime konu olmuştu. Hemen komşu ilçe olan Çatak ve bu iki ilçeyle kabaca bir coğrafik üçgen oluşturan Gevaş da en az Bahçesaray ve Çatak kadar çok sayıda kıymetli ceviz ağacına sahiptir. Yine ceviziyle ünlü Çatak'ta her yıl alabalık ve ceviz festivali düzenlenir. 2003 yılında bu festivalde jüri üyesiydim ve yörenin en iyi cevizini seçmek için yapılan yarışmada boy gösteren inanılmaz lezzet ve kalitedeki Çatak cevizleri, birinciyi seçmemizde bizleri bayağı terletmişti" ifadelerini kullandı.

"Van cevizi için uygun olan coğrafi işaret türü Menşe'dir"

Van Cevizinin markalaşmasının zor olmadığını belirten Orman, "Böylesine nadide bir zenginliğe sahip olan kentimizin bu ürününü, diğer birçok markamız gibi vitrine çıkarmamızın zamanı çoktan geldi geçiyor bile. Van'daki Ümitvar tiplerin tescile sunulup standart bir ulusal çeşide dönüştürme işleminden önce kısa bir sürede alabileceğimiz Coğrafi İşaretlemeyle Van Cevizi Markamızı oluşturabiliriz. Coğrafi işaret iki türlü alınır. Birincisi Menşe Adı; Yani ürünün üretimi, işlenmesi gibi aşamaların tamamı sınırları belirlenmiş coğrafi alanda gerçekleşmek zorunda olan coğrafi işarete 'menşe adı' denir. Örneğin 'Malatya Kayısısı' gibi. Diğer coğrafi işaret türü ise Mahreç İşaretidir. Ürünün, üretimi işlenmesi ve diğer işlemlerden en az birinin sınırları belirlenmiş coğrafi alanda gerçekleşmesi durumunda alınmaktadır. Örneğin Gaziantep Baklavası gibi. Bu durumda Van cevizi için uygun olan coğrafi işaret türü Menşe Adı olacaktır. Yapılması gereken işlem aslında çok basit. Sadece Türk Marka ve Patent Kurumuna başvuru yapmak. Başvuruyu; Üretici grubu, dernek, vakıf, kooperatif veya bir kamu kurum ve kuruluşu (örneğin Belediye, Tarım Orman İl veya İlçe Müdürlüğü veya Kalkınma Ajansı). Sonrasında başvuru da doldurulması istenen belgede ürün grubu, coğrafi sınır, ürünün tanımı ve ayırt edici özellikleri ve denetimle ilgili bilgiler istenecek. Bu işlem de çok basit. Çünkü ilimizin merkez ilçe dâhil Gevaş, Bahçesaray, Muradiye, Erciş, Çatak ilçelerinin tamamında daha önce yapılmış seleksiyon çalışmalardan alınacak olan bilimsel araştırma sonuçları bu istenenlerin tamamını cevaplıyor. Geriye kalan diğer işlem denetleme biriminin oluşturulması. Bu da Belediye, İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ve Ziraat Odasından birer temsilcinin oluşturacağı en az 3 kişilik bir denetleme komisyonu. Bu komisyon çiçeklenme ve hasat dönemlerinde cevizin yoğun yetiştirildiği yerlerde üründe kullanılan ilaç, gübre ve hasat metoduyla ilgili varsa bir şikâyet veya itirazı değerlendirerek coğrafi işaretin denetimi sağlanacaktır" dedi.

"Markalaşma tanıtıma büyük katkı sunar"

Van Cevizinin markalaşmasının tanıtıma büyük katkı sağlayacağını anlatan Orman, "Bundan sonraki süreç ise Patent enstitüsünün Tarım ve Orman Bakanlığı arasındaki yazışmalarla devam edecek. Bu arada Bakanlık tarafından bendenize de bu konuyla ilgili tavsiye ve uzman görüşü sorulacak. Bu konuda elimizde yöremizle ilgili bunca çalışılmış bilimsel veri varken benimde akademik destekli olumlu görüşümde işin karar verici mecralarının tercihini epey kolaylaştıracaktır. Artık Van'ın cevizi de böylece Coğrafi İşaret alarak markalaşmış olacaktır. Yani diyelim ki Bahçesaray'a turistik geziye giden bir vatandaş, ceviz ağaçlarıyla dolu ilçede gezip tozduktan sonra özel olarak ambalajlanmış, coğrafi işaret almış 'Bahçesaray Cevizini' yerinden satın almanın, vatandaşta cevizini markalaştırarak satıp, tanıtmanın keyfine varacaktır. Bu durum Gevaş, Çatak ve Erciş için de geçerlidir. Markalaşma tanıtıma büyük katkı sunar" diye konuştu.

"Gevaş'tan başlayarak Edremit'e kadar uzanan karayolu kenarlarına ceviz fidanı dikilmeli"

Van Cevizinin markalaşmasının bir fırsat olduğunu belirten Orman, "Bir notta Gevaş ve Edremit Belediyelerimize verme isterim! Geçen yıl cevizin orijin merkezlerinden biri olan Moldova'da Tarım Kongresine katılmıştım. Van ve ilçelerinde olduğu gibi ceviz ağaçlarının doğal yayılış gösterdiği Moldova'da, dünyada eşi olmayan şahane bir peyzaj uygulamasıyla karşılaştık. Meyvesinden yararlanılan ceviz ağacını, doğal yayılış gösteren bu ülkede dâhiyane bir fikirle, süs ağacı olarak kullanıldığını gördük. Başkent Kişinev ile Kongrenin düzenlendiği Komrat Devlet Üniversitesinin bulunduğu Gagauzya arasındaki 40 km'lik yol boyunca iki taraflı olarak dikilmiş olan ceviz ağaçları hepimizi kendine hayran bırakmıştı. Moldova'da gördüğümüz o kadar güzelliğin içinde tek aklımızda kalan, cevizlerle bezeli o, 40 km'lik yoldu. Tıpkı eski İskele Caddesinin hatıralarda kalan kavak ağaçlarıyla bezeli halini andırıyordu. Ceviz ülkesi olarak geçinen Türkiye'de cevizin peyzaj bitkisi olarak kullanıldığı bir tek alan bulunmuyor. Uygun ekoloji sebebiyle cevizin doğal yayılış gösterdiği Gevaş'tan başlayarak Edremit'e kadar uzanan karayolu kenarlarına 8' er metre arayla ceviz fidanı dikimi gerçekleştirilirse 8-10 yıl sonra bu yolun bürüneceği büyüleyici güzelliğini hayal edin bakalım. Üstelik Van Gölü'nün mavisiyle cevizin yeşili bu güzergâhta görülmesi gereken en şahane güzellik olur. Al sana turist çekecek bir doğal güzellik daha. Hem de Türkiye'de bir ilk! Üstelik ismi de hazır 'Yeşil Mavi Yol'… Haydi, ne duruyoruz! İlgili belediyeler, kalkınma ajansları, ilçe tarım ve orman müdürlüklerimiz bu fırsatı kaçırmayalım. Ceviz konusunda uzman Vanlı olarak her türlü göreve desteğe de hazırım" dedi.