Bilenler bana gülebilir. Ben yeni öğrendim Van'da bir zamanlar Konsoloslukların bulunduğunu. Hafta sonu iki kaynak elime geçti.Onları değerlendirdim. Birincisi "Van Şehir Dokusu ve Tarihi Eserlerin Yok Edilmesinde Ermenilerin Rolü(Dr.Sami AĞAOĞLU) diğeri,"Ermeniler ve Van İhtilal Örgütü "(Dr. Hasan OKTAY ).Her iki kaynakta ilginç bilgilere rastladım.Sizlerle paylaşmak istedim. Kısa kısa notlar;
XX.Yüzyıl başlarında Van Şehri İkiye ayrılıp. Birincisi Şahestan denilen Surların içindeki Eski Şehir' de yer aldığı. Diğer bölümü ise şehrin kuzey ve doğusundaki bahçelerin içinde kurulu Aygestan yani Yeni Van Şehri.Eski Şehirde oturan az sayıdaki Ermeni'nin, surların kuzey-doğu bölgesinde yani Tebriz Kapısı mevkiinden yaşadıkları, Topçuoğlu Cami ve Ulu Cami çevresinde ise, Türklerle beraber bulundukları,
Aygestan'da yaşayan Ermeniler, Haçboğan?ın üst tarafından Erek Dağına doğru olan kısımda yaşadığı,Aygestan?da Türkler ve Ermenilerin beraber yaşadıkları az sayıda mahallelerin de olduğu, Türkler ise; Şehir surlarının içerisinde ve Nurşin'in alt tarafından eski şehre doğru olan kısımda bulunduğu. Ayrıca surların çevresinde Müslüman Çarşısı diye bilinen, ziynetli ve görkemli dükkânların bulunduğu çok büyük bir çarşı olduğu, Ermeni dükkânlarının ve işyerlerinin de bulunduğu Van?ın en güzel semti ve şehrin ticaret merkezinin burada yer aldığı. Bunun yanında Aygestan'da bazı kamu binaları, konsolosluklar, Katolik ve Protestan misyonerlere ait kuruluşlar, Ermenilere ve Türklere ait mekteplerin bulunduğu,
Van?ın Şehir nüfusunu yoğun olarak Türkler meydana getirse de, 1900?lü yıllarda Amerikan misyonerlerinin Ermenilere dağıttıkları yardımlar yüzünden köylerden gelen Ermeniler Şehir nüfusunu hızla arttığı,
1548?den 1800?lü yıllara kadar eski ve yeni Şehirde tespit edildiği kadarıyla; yirmi sekiz cami, otuz üç mescit, dokuz medrese, iki darü?l-kurrâ, iki rüştiye, otuz dokuz sıbyan mektebi, on beş zaviye, üç kütüphane, dört türbe, iki imarethane, dört han ve kervansaray, altı hamam, sekiz çeşme, on iki kilise, evler, dükkânlar ve çeşitli işyerlerinin bulunduğu,
Oldukça büyük ve geniş bir şehir olan Van'ın. Kale'nin güney kenarındaki surların içeriside iş ve ticaret merkezi olan Van, büyük camilerin, kiliselerin, medreselerin, okulların, hanların, hamamların, çarşıların ve bilhassa kapalı çarşı ve kuyumcular çarşısının, dört pazaryerinin, iki askerî kışlanın, gümrük binalarının, adliye binasının, devlet dairelerinin, bulunduğunun,
İç kale'de bulunan evlerin düz çatılı kerpiçten yapılmış, çoğunun iki katlı olduğunu, kubbeli iki cami ile minarelerin bu görüntüyü bozduğunu,
Asıl ilginç bulduğum ve bu konuyu yazmaya niyetlenmeme sebep olan cümleler ise İlk kaynakta "Van'da Dominik ve Fransız misyonları ile Rus, iran, İngiliz ve ABD konsoloslukları ise sur dışındaki Bağlar diye bilinen mevkide yer aldığı. İkinci kaynakta ise "Van'da açılan Rusya, İngiltere, Fransa, İran ve İtalya konsoloslukları ile yine 1872 de Van'da açılan Amerikan Protestan misyonu, Fransız Dominikenmisyonunun" Ermenilerin Osmanlı devleti aleyhine batılı devletlerce estirilen ayrılıkçı rüzgarlara büyük katkılarda bulunduğunu yazılıyor.
Van ve Konsolosluklar. Çok ilginç buldum. Bu konsoloslukların o tarihlerde Van'da yer alması ardından gelişen olaylar ve halen de soykırım iddiasında bulunan Ermeniler...
1911 yılında iç kale ve Şehirden çektiği fotoğraflarda görüldüğüne göre; Van oldukça imarlı ve bakımlı bir halde olduğu, Bu fotoğraflarda, Ulu Camii kubbesinin bir kısmının çökük, fakat camii bedeninin ve minaresinin ayakta olduğu, Hüsrev Paşa Camii ile külliyesinin, diğer tarihi eserlerle beraber askerî kışlanın da sağlam olduğu, Orlando Carlo Calumeno Koleksiyonu kartpostallardan 1914'lü yıllarda Sur içerisindeki Eski Şehrin ibadethaneleriyle, resmi binalarıyla, evleri ve bahçeleriyle bakımlı ve düzenli bir Şekilde ayakta olduğu,
1899 tarihli Salnameye göre Van?da; 62 mahalle, hükümet konağı, kütüphane, eczane ve deponun yanında; 10 medrese, 32 cami, 5 minare (Ulu cami, Topçuoğlu, Hüsrev Paşa, Kaya Çelebi, Süleyman Han Camilerinin minareleridir.), 10 tekke ve zaviye, 15 kilise, 5 gazino, 5 dabbağhane, 4 han, 4 bezirhane, 3 kışla, 3 hamam, 3 lokanta, 3 boyahane, 27 değirmen, 30 fırın, 55 kahvehane, 2 matbaa, 1632 dükkân ve 5417 ev bulunduğunu okuyunca Van'ın bir kez daha tarihsel değerinin çok büyük olduğunu anladım. Sevgi ile kalın…
