Van'da tramvay olur mu demeyin. Depremde harap olan Van şehri yeniden inşa edilirken ulaşım hakkında yapılacak çalışmalar için bir ipucu olur mu diye sizlere 1909 yılında gerçekleştirilen bir çalışmadan kesitler sunmak istiyorum.
1909 yılında Van'da tramvay çalıştırılmak için bir adım atılmış ve fizibilite raporu hazırlanmıştır. Daha sonra gelişen siyasi olaylar bu teşebbüsün hayata geçmesini engellemiş ama bu gün şartlar tramvay için çok uygundur. 1909 yılı Vanda eski şehirden yani kalenin güneyindeki şimdiki harabelerin olduğu yerden yeni yerleşim yeri bahçelere Ermenilerin deyimiyle aygestan'a tramvay hattı kurulması için bir çalışma yapılmıştır. İstanbul'dan Vana bir fizibilite raporu talep formu gönderilmiş ve bu talepte Van için uygun şartlar sorulmuştur. Öncelikle uygun bir güzergâh sorgulaması yapılmış ve tramvay için iskeleden başlayan ve eski şehirden geçen şu anki emniyet müdürlüğünün yanından boyalar camiinden sıhke caddesi üzerinden valiliğin olduğu yere kadar bir güzergah tespit edilmiştir. Bu hatt eski cezaevi mevkiinden sağa ayrılan bir kol ile Hacıbekir kışlasına kadar da uzatılacaktır. Yazılan raporda bu yolun şose bir yol olduğu belirtilmekte ve tramvay yolu inşası için uygun olduğu bildirilmiştir. 1909 şartlarında bu güzergahın 15 metre ve bazı yerlerde bu mesafenin 6 metre genişliğinde bir yol olması Van'ın yeni yerleşim merkezinin yani eski şehir ile bahçeler mevkiinin arsında bağlantıyı kuran bu caddelerin son derece geniş ve bakımlı olması Tramvay hattının tesisi için oldukça önemlidir. Ayrıca raporu hazırlayan mühendisin yoldaki menfezleri de inceleyerek tramvay hattı için uygun bir güzergah bulması ve bu güzergahın Vanın ihtiyaçlarına uygun olması mesafenin kısa ve şehrin ihtiyaçlarına cevap veren en uyun bir güzergah olması bu projenin uygulanabilirliği açısından son derece önemlidir. Aynı zamanda Van şehirciliği için de oldukça önemli bir rapordur bu çalışma.
Van'da 1909 şartlarında araba şirketleri yoktur. Şehir neredeyse ikiye bölünmüş, bir tarafta kalenin önünde eski şehir ve diğer tarafta ise yeni kurulan bağlar bahçeler aygestan bölgesidir. Arasında ise azımsanamayacak bir mesafe vardır. Bu mesafe arasında ise ciddi bir nüfus hareketliliği olmaktadır. Bu iki yerleşim yeri arasında 22 adet kira arabası mevcuttur ki beher araba dört kişi kapasitelidir ve beher kişiden 40 para ücret alınarak 4 km mesafedeki Bağlar/bahçeler/Aygestan mevkiine naklederler vasati olarak her araba sekiz sefer gidiş geliş yapar. Raporda önemli bir not olarak şöyle denmektedir bu arabalar günlük 2500 kişiyi karşılıklı taşımaktadır. Ama bunun yanında bir çok kişi yaya ve ya kendi nakil araçlarıyla eski şehir ile yeni şehir arasında gidip gelmektedir. Eşya vesaire yük ise öküz arabasıyla taşınır. Dolayısıyla Vanda bir tramvay hattına ihtiyaç vardır. 1909 şartlarında 2500 kişi için bir teşebbüs gerçekleştirilirken bu gün Vanın nüfusu ortadadır. Tramvay kurulunca her şey bitmiyor en önemlisi ise bu tamvayın çalışacağı hatta elektrik olup olmaması yani tramvay hattı elektrikli olacak ve bu hattın işlemesi için elektrik enerjisine ihtiyaç vardır. Bunun için de bir araştırma yapılmış ve şehre yakın iki nehir üzerinde birer elektrik üretim merkezi kurulabileceği rapor edilmiştir. Bendi Mahi yani muradiye şelalesinden elektrik üretimi için istifade edilebileceği söylenmektedir. Buradan elde edilecek elektrik ile tramvay işetilirken şehrin de aydınlanması sağlanabilir. Hatta şehirde 1000 ila 1500 ev bu elektrik ten istifade etmek için hemen abone olabilir. Ey için harcanacak para da bu elektrik üretimi sayesinde elde edilebilir. Kaldı ki tramvay için yapılan elektrik üretimi böylece kendi maliyetini çıkaracağı gibi tramvay işletmesi maliyetleri de oldukça düşecektir. Bunun yanında hastaneler kiliseler ve camiler ise bedava elektrik kullanması gerektiği bu raporda belirtilmiştir. Böylece sosyal bir devlet olmanın gereği de ortaya konmuş oluyordu. 1909 yılında Van'da tramvay işletmesi için yapılan bu çalışmada inşaatın niye başlamadığını bilemiyoruz ama en azından Van'da böyle bir teşebbüsün olması bu gün bile çok önemlidir. Van'da hafif raylı sistem ulaşım araçlarının artık büyük bir ihtiyaç olduğu gerçeği ortadadır. 1909da başlanan bu çalışmanın bu gün sonuç vermesini istemek sanırım Vanlıların en büyük hakkıdır.
vanhaber,haberlervan,hasan oktay,köşe yazıları
