Türkiye Ermenileri Patrikhanesi Ruhani Meclis Başkanı Tatul Anuşyan, Van'ın çeşitli mahallelerinde bulunan ve son yaşanan depremden çoğunun yıkıldığı tarihi evleri görememenin üzüntüsünü yaşadığını dile getirince yaramıza adeta tuz serpti. Ama Anuşyan Van evlerinin çoğunun geçen zaman içinde ilgisizlikten, duyarsızlıktan yıkıldığını nerden, nasıl bilsin ki?
Tarihi kentler arasında yer alan Van'da sivil mimari örneklerinden Van evlerinin değeri yok olmaya yüz tuttuktan sonra yeni yeni anlaşılmaya başlıyor. 1970 sonrası Van'ı Van yapan şirin bahçeli Van evlerimiz korumak yerine yıkılarak soğuk yüzlü, estetikten yoksun, ruhsuz yaşam alanları kısıtlı beton binalar dikildi. Yan yana dizilen farklı güzellikteki Van evleri ise tarihe gömüldü. Van evleri deyince her Vanlının anıları tazelenir, içi yanar, gözü dolar.
Valilik Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü yaptığım dönemde valilerimize Van evlerinin mahalle bazında korunması konusunda özlem ve düşüncelerimi hep aktardım. 1997 yılında o dönem Vali Yarımcısı olan Niyazi Tanılı ile birlikte ayakta kalan Niyazi Dayıoğlu, Hamdi Dayı, Öğretmen Hilmi, Hasan-Hüseyin, Yörükler evleri gibi çok sayıdaki Van evini korumak üzere yerinde gördük. Tarih ve kültüre özel bir ilgisi olan Tanılır, bu evlerin korunması ve tescili için çok da mücadele etti.
Van evlerinin eksikliğinin ve değerini 2007 yılında 120 filmine danışmanlık yapınca daha iyi anladım. O dönem Vanlı 120 Kahraman Çocukların destansı hikâyesi beyaz perdeye aktarılıyordu. Ancak filimin yönetmeni Özhan Eren Van evlerinin bulunduğu sahnelerin çekimi için Van' da Van evleri olan bir sokak bulamayınca o sahneleri Van'a yakın benzerlik göster Safranbolu'da çekmek zorunda kalmıştı.
Birde projesi Yrd. Doç. Dr. Şahabettin Öztürk tarafından çizilen Öğretmen Hilmi Van Evi benzeri örnek bir Van evi Vali Abdulkadir Sarı tarafından Van kalesi kuzeyinde yaptırıldı. Ancak Van ı evi olarak gösterilen evin iç tam bir garabet durumda. Bugün yerli yabancı turistlere gösterilen Van evininde sergilenen eşyaların Van ile hiçbir ilgisi, alakası yoktur.
Öncelikle Van evinde bulunan Van'a ait olmayan eşyaların derhal dışarı atılması gerekir. Çünkü tanıtım adına ciddi hata yapılıyor. Van evinin içi boş kalsa bu çirkin görüntüden daha iyidir kanımca. Van evinin içi Van evlerinin gerçek eşyalarıyla tefriş edilmelidir. Ayrıca Van evlerinin geçmişini, kültürünü iyi bilen görevlilerin Van evinde rehberlik yapması daha iyi olmaz mı? Van evinin sosyal ve kültürel boyutunu bilmeyen kişiler gelen konuklar ne aktarabilir ki?
Önerim: Van Müzesinin bulunduğu sokak ve müzeye ait olan boş alan Van evleriyle kültürel Van Sokağı'na (Ankara Hamamönü benzeri ) dönüştürülebilir. Yapılacak bu evler ise hediyelik eşya, butik otel, Van kahvesi benzeri sosyal ve kültürel amaçlarla da kiraya verilebilir.
