Van'ın Eşsiz Gen Kaynağı Norduz Koyunu Üzerine Prof. Dr. Yakup Akgül ile söyleşimiz devam ediyor

Röportaj: Ümran ÖZTÜRK

Norduz koyununun et ve süt verimi, büyüme hızı, besi performansı ve tarihi perspektifi hakkında bilgi verebilir misiniz?

Van bölgesinde koyun yetiştiriciliği çok önemli bir hayvancılık sektörüdür. Hayvansal gıda üretimi konusunda tarihsel olarak önemli bir yetiştiricilik konusudur. Van Bölgesinin koyun yetiştiriciliği için uygun iklim ve coğrafi yapısına sahip bir bölge olması nedeniyle her zaman koyun yetiştiriciliği için tercih edilmiştir. Ülke ve bölge kalkınmasında çok eski tarihlerden beri tarım ve hayvancılık önemli birer kalkınma yolu olarak tercih edilmiştir. Bu bakımdan tarım ve hayvancılığın önemli bir sektörü olan koyun yetiştiriciliğinin vatandaş tarafından tercih edilmesi özellikle coğrafi yapı içinde geniş çayır ve mera alanlarının varlığı ve koyun yetiştiriciliğinin teknik bakımından vatandaşın kolaylıkla icra edebileceği bir alan olması dolayısıyla önemli bir geçim kaynağı haline gelmiştir.  Koyun yetiştiriciliğinin tarihi perspektif içinde bölge insanının yetiştiricilikteki kabiliyetine binaen önemli bir geçim kaynağı olarak her zaman var olmuştur. Van bölgesinde bu amaç ile yetiştiricimiz çeşitli koyun ırklarını (akkaraman, morkaraman, karakaş, hamdanie, ivesi, herik ve norduz koyunları) yetiştiregelebilmiştir. Bu açıdan son yıllarda yörede yetiştirilen koyun ırkları içerisinde özellikle norduz koyunları etçi ve sütçü ırk özellikleri ile yüksek verime sahip olmaları nedeniyle halk ve yetiştirici arasında tercih edilen koyun haline gelmiştir. Bununla birlikte devlet kurumlarının yetiştiricinin bu alakasını doğru değerlendirerek norduz koyunu ile ilgili özel bir alaka geliştirmeye başlamıştır.  Özellike bu koyunun yüksek süt ve et verimi özelliği ile genetiğinin korunması popülasyon oranının artırılması ve yetiştiriciliğinin desteklenmesi adına çeşitli kurumsal yapıların inşa edilmesine olanak sağlamıştır. Bu koyunların sağlıklı gebelik süresi, hastalıklara karşı direnci, sağlıklı yavru vermeleri, yavrularının yaşama kabiliyetlerinin iyi olması, çoklu doğurma yetenekleri ile halkın tercihinde önemli sebepler olarak öne çıkmaktadır. 

Van bölgesinde yetiştirilen sürüler incelendiğinde; Özellikle Gürpınar bölgesinde yetiştirilen saf Norduz koyunu dikkat çekmektedir. Bu hayvanın Gürpınar bölgesinde 300 ile 500 başlık saf sürülerine tanık olunurken, Van’ın diğer bölgelerinde de karma sürülerde norduz koyununun melezlerine rastlamak mümkündür. Yapılan araştırmalarda bu kıymetli hayvanın son yıllarda popülasyonun önemli ölçüde azaldığı, saf anaç koyun sayısının düştüğü ve bölgede bu anlamda önemli bir daralmanın meydana geldiği bir gerçektir. Yetiştirici için vazgeçilmez bir hayvan olan norduz koyununun bölgede yaşama gücü ve adaptasyon kabiliyeti ile gerek et ve gerek süt ile yapağı verimi yönünden tercih edildiği bir vakladır.

Ayrıca birçok bilim adamı tarafından yapılan araştırmalar ve sahada yapılan gözlemlerde norduz koyunun yüksek çayır ve mera alanlarına kolayca adapte olduğu, verim özelliklerinin daha da yüksek seyrettiği tespit edilmiştir. Bu nedenle norduz koyununun yüksek arazi, yayla ve meralarda özellikle besi performansının diğer bütün koyun ırklarına göre çok daha farklı bir performansta geliştiği belirlenmiştir. 

Bu hayvanların diğer koyun ırkları ile yapılan karşılaştırmalarında gerek yüksek süt verimi ve gerekse yüksek et verimi özelliği ile kaliteli mera alanlarında ve akabinde yapılan konsantre yem besilerinde; anaç koyunların doğum sonrası süt verim oranı ve sağım sürecinin uzunluğu, öğün itibari ile süt verme oranının arttığı, kuzularda canlı ağırlık artışı üzerinde önemli etkide bulunduğu tespit edilmiştir.  

Ayrıca bu hayvanlardan doğan kuzuların diğer koyun ırklarından olan kuzulara göre daha erken sütten kesme ve besiye alınma aşamasına gelindiği ve besiye alınan kuzularda aynı koşullarda yetiştirilen diğer kuzu ırklarına göre daha fazla canlı ağırlık artışı kaydettikleri tespit edilmiştir. Bununla birlikte norduz koyunundan doğma kuzularda yetiştirici için yüz güldürücü günlük canlı ağırlık artışı ile birlikte büyüme hızlarının çok önemli olduğu ve besi sonunda soğuk karkas ağırlığı bakımından diğer koyun ırklarına göre önemli bir fark yakaladığı belirlenmiştir.
Norduz koyunun gelişme ve büyüme insidansının 2 yaşın sonuna kadar kesintisiz bir şekilde devam ettiği, özellikle bölgede koyun besiciliği yapan yetiştiricilerin bu hayvanı mevcut özelliği ile gerek erkek kuzuları ve gerekse 2 yaşındaki tokluları gösterdikleri yüksek besi performansları nedeniyle tercih ettikleri bilinmektedir.

Norduz koyunlarının erkek toklularının iki yaş dönemindeki kemik gelişiminin devam etmesi, besiciler için önemli bir fayda sağlıyor. Bu özellik, Norduz koyununu besi hayvanı olarak tercih etmenin ana nedenlerinden biridir. Bu konuda oldukça ilginç bir durum söz konusu. Diğer koyun ırkları, genellikle bir buçuk yaşına kadar gerekli kemik gelişimini tamamlar ve bu süreçte ulaştıkları kemik uzunluğu ile sınırlı kalırlar. Ancak Norduz koyunlarının durumu farklıdır. 13 kaburgasıyla dikkat çeken bu hayvanlar, 2 ila 2,5 yaşına kadar etkin bakım ve destek ile hem kas hem de kemik gelişimini sürdürebilmektedir.

Norduz koyunları, bu süreçte hem dikey hem de uzun süreli büyüme gösterir. Nitekim iyi bir besi döneminin ardından erkek tokluların 80 kg ila 90 kg canlı ağırlığa ulaşabildiğini görebiliyoruz. Bu özellikler, onları besicilikte tercih edilen bir ırk haline getiriyor.

Norduz koyununun hastalıklara karşı direnci nasıldır?

Norduz koyunu yaklaşık 40 yıldır bölgede yaptığım çalışmalarla her zaman yakından tanıdığım bir koyun ırkıdır. Bu hayvanın gerek Anaç Koyun yetiştiriciliği ve gerekse kuzu besisi ile toklu besisi şeklinde yapılan yetiştiricilikte hayvan hastalıkları uzmanı olarak görev almış ve bu görev sırasında hayvanların enfeksiyon hastalıklarına karşı dirençlerini, döl tutma kabiliyetlerini, sağlıklı yavru verme insidanslarını ve görülen salgın hastalıklarda Anaç koyun ve kuzuların gösterdiği tepkileri yakından bilmekteyim. Nitekim bu konuda gerek uzmanlık alanım ve gerekse hayvan yetiştiriciliği yan dal bilgilerim ışığında Norduz koyununun diğer koyun ırklarına göre oldukça yüksek dirençli, besi kabiliyeti yüksek bir hayvan olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim. 

Bu hayvanların özellikle bölgede yaygın görülen ve diğer koyun ırklarında önemli salgınlara sebep olan Şap, Brucella, Çiçek, Enterotoksemi gibi hastalıklara karşı dirençlerinin önemli ölçüde güçlü olduğu rahatlıkla söylenebilir. Aynı şekilde saf anaç Norduz koyunlarından olma melezlerin de saf anaç Norduz koyunu gibi sözü edilen bulaşıcı hastalıklara karşı dirençli olduğu anlaşılmaktadır.

Bu hayvanların yukarda ifade ettiğimiz şekilde bölgede yüksek adaptasyon kabiliyeti dolayısıyla saf ırk özelliğini aynı şekilde var olan bulaşıcı hastalıklara karşı da ciddi bir direnç gösterdiği bir gerçektir. Bu sonucun saf Norduz ırkının genetik yapısının korunmasında özellikle brucella ve çiçek hastalığı gibi koyunlarda yüksek ölümlere sebep olan bulaşıcı hastalıklara karşı daha kısa vadeli önlemler ile koyunların hastalığı atlatabileceği yerinde görülmüştür. Saf Norduz koyununda görülen hastalıklara karşı iyi bir direnç olduğu gerçeğine rağmen yetiştiricilerin her yıl sözü edilen bulaşıcı hastalıklara karşı gerekli önlemlerin alması ve aşılarını düzenli olarak yapması gereklidir. Bu tedbirin gerek hayvanın çoğalan popülasyonunun korunması ve gerekse saf ırk Norduz koyunlarının üretim kabiliyetlerinin sağlıklı yürütülmesi adına bir zorunluluk arz eder. Bu arada Şap, brucella ve çiçek hastalığı her yıl bölgede yaygın şekilde görülmektedir. Buna karşı alınması gereken önemlerin zamanında alınması son derece önemlidir. Norduz koyununun varlığı bölgemiz için çok önemlidir. 

(Norduz karma sürüleri ve aşılama programına ait görsel)