KÖY ENVANTER ETÜDLERİNE GÖRE VAN
Nedim İlikçi
Değerli okurlar; 1960’ lı yılların başında, dönemin Köy İşleri Bakanlığı bünyesinde, Türkiye’de bulunan tüm köylerle alakalı köy envanterleri hazırlanmış. Bu envanter çalışmalarındaki temel gaye; köylerin sosyal, ekonomik, sağlık, eğitim, arazi su kaynakları ve yaşam standartlarını tespit etmekmiş. Köy ve toplum kalkınma projelerinin hazırlanmasında lüzumlu verilere ait temel bilgileri toplamakmış.
Bu çalışmalar, Köy Envanter Etüdü Gurup Başkanlığı İdaresi’nce görevlendirilen ekipler tarafından köyler birer birer gezilerek yapılmış. Bu çalışmalarda, yurdumuzdaki bütün köylerin envanter etütlerinin beş senede tamamlanması hedeflenmiş. 1960-64 yıllarında Van’da da bahse konu envanter çalışmaları yapılmış.
Envanter çalışmalarında köylerimizin topoğrafik durumları tespit edilmiş. Köylerimizin orman ve su kenarına göre konumları, idari durumları, meteorolojik ve fenolojik durumları, köy yollarının cins ve kaliteleri, nüfus durumu- kesafeti ve artış hızı, ölüm- doğum hareketliliği, kültüre elverişli olan-olmayan arazi miktarı, arazi çeşitleri, kültür arazilerinin çiftçi ailelere dağılımı, yetiştirilen ürünler ve verimleri, sahip olunan tarım aletleri, meralar ve faydalanma durumları, sahip olunan hayvan varlığı, arazi kadastro çalışmaları, köyde arazisi olup şehirde oturan aileler, köy arazilerinin aidiyet ve kiracılık durumu, içme-kullanma suyu ve bu suların yeterlilik durumları, geçim kaynakları, tarih ve tabiat kıymetleri, din ve okuma yazma durumu, okul durumu, sağlık, sosyal tesis hizmetleri, yapı tarzı ve inşaat materyalleri, ısınma ve pişirme şekilleri, ışıklandırma ve radyo varlığı, topraklandırma ve iskan problemleri gibi birçok alandaki bilgiler tespit edilmiş ve tablolar halinde okuyucuların bilgilerine sunulmuş. 1960-64 yılları arasında yapılan bu çalışmalar kitaplaştırılmış. Bu bilgilerin Van merkeze bağlı 101 köy, Erciş’e bağlı 82 köy, Başkale’ye bağlı 62 köy, Çatak’a bağlı 26 köy, Gevaş’a bağlı 32 köy, Gürpınar’a bağlı 67 köy, Muradiye’ye bağlı 100 köy ve Özalp’e bağlı 76 köy olmak üzere toplam 546 köyümüzün durumunu kapsadığını belirtmek isterim. O dönem Van’ın yedi ilçesinin olduğu notunu da aklımızda bulundurmalıyız.
Kitap, “ köydeki güçlükleri, bilgiyle ve beraberlikle yenebiliriz.” sloganı ile ve köylerimizin tamamının eski ve yeni isimleri okuyucuların bilgilerine sunularak nihayet buluyor.
Kitapta; 1960-64’te var olan 546 köyümüzün envanteri tespit edilmiş. Yukarıda bahsettiğim birçok alanda tablolar halinde detaylı bilgiler verilmiş. Ben kitaptan ilgimi çeken birkaç envanter bilgisini bu yazı aracılığı ile siz okuyucularla paylaşmak istiyorum:” Merkeze bağlı 101 köyde toplam 11 tane traktör varmış. Diğer ilçelere bağlı köylerde traktör yokmuş. Van’a bağlı 546 köyün hiç birinde çatılı ev yokmuş, tamamı toprak damlıymış. 546 köyün hiç birinde elektrik yokmuş ve yolu asfalt olan hiçbir köyümüz yokmuş. 546 köyün tamamında 395 tane radyo varmış. 546 köyün tamamında; 37.943 öküz, 7.668 manda, 3.199 eşek, 789 katır, 15.735 at, 39.094 inek, 842.260 koyun varmış. Tabii o zaman 546 köyün toplam nüfusu 176.419 imiş.”
Okul durumu ise şöyleymiş: “Merkeze bağlı 101 köyün 36’ sında okul var, 65’ inde yokmuş. Başkale’ye bağlı 62 köyün 17’ sinde okul var, 45’ inde yokmuş. Çatak ilçesinin 26 köyünden 7’sinde okul var, 19’unda yokmuş. Erciş ilçesinin 82 köyünden 32’sinde okul var, 50’sinde yokmuş. Gevaş ilçesinin 32 köyünden 20’sinde okul var, 12’sinde yokmuş. Gürpınar ilçesinin 67 köyünden 15’inde okul var, 52’sinde yokmuş. Muradiye ilçesinin 100 köyünden 25’inde okul var, 75’inde yokmuş. Özalp ilçesinin 76 köyünden 20’sinde okul var, 56’sında yokmuş…”
Sadece Erciş ilçesinde arazi kadastro çalışması yapılmıştır. Merkez ve diğer ilçelere bağlı köylerde o tarihte kadastro çalışması yapılmamıştır.
“Köy Envanter Etütlerine Göre VAN” isimli kitap Köy İşleri Bakanlığı Yayınlarından piyasaya çıkmış. 1964 yılında Ankara’da Rekor Matbaası tarafından basılmış ve 126 sayfadan ibarettir. 1960ların başında yukarıda envanter başlıklarını verdiğim konularda Van’ın durumu ile ilgili bilgi edinmek isteyen herkesin okuması ve kütüphanesinde bulundurması gereken bir kitap olduğunu tavsiye ediyorum. Kalın sağlıcakla…
