Sosyal Güvenlik Kurumu’nda uzlaşma müessesesi

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'yla birlikte vergi uygulamasındaki uzlaşma müessesi yapısına paralel olarak Sosyal Güvenlik Kurumu’nda da “Uzlaşma” uygulamasına geçilmiştir. Yapılan düzenleme sonucu sosyal güvenlik uygulamasında bu konudaki büyük bir boşluk giderilmiştir. Vergi uygulamasında mükelleflere büyük kolaylık sağlayarak kurum ve mükelleflerin zaman israfına ve maddi kayıplarını önleyen bu hakkın sosyal güvenlik alanında işverenlere tanınması sürekli arzulanan ve talep edilen bir durumdu. Uzlaşma müessesesinin uygulama alanı bulmasıyla birlikte işverenlerin bu konudaki beklentileri yerine getirilmiştir. Sosyal güvenlik alanındaki uzlaşma müessesesi, sadece kurumun denetim ve kontrolle görevli memurları tarafından ve münhasıran devamlı mahiyetteki işyerlerinde yapılan asgarî işçilik incelemesi sonucunda tespiti yapılan ve sigortalılara mal edilemeyen fark, sigorta primine esas kazanç matrahı üzerinden gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte hesaplanacak sigorta primi ve buna bağlı uygulanacak idarî para cezalarını kapsadığından, inşaat ve ihaleli işlerde yapılan asgari işçilik incelemeleri ile asgari işçilik incelemesi yapılmayan diğer işyerlerine ilişkin uzlaşma yoluna gidilmesi mümkün bulunmamaktadır. İnşaat ve ihaleli işler uzlaşma kapsamı dışında tutulmuştur.

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) müfettişleri tarafından, münhasıran devamlı mahiyetteki işyerlerinde yapılan asgarî işçilik incelemelerine matuf olan bu komisyonlar; Rehberlik ve Teftiş Başkanı tarafından müfettişler arasından tespit edilecek üç asıl ve üç yedek üyeden meydana gelmektedir.  Uzlaşmaya esas incelemeyi yapan müfettişlerin bu maddeye göre teşekkül edecek komisyonlara üye olmaları yasaklanmıştır. Ancak gerek duyulması halinde, komisyon toplantısına açıklamalarda bulunmak üzere iştirak edebilmelerine imkan tanınmıştır. Uzlaşma görüşmeleri sırasında vergi uygulamasında olduğu gibi işveren veya işveren vekilleri tarafından arzu edildiği taktirde, bağlı olunan meslek odasından bir temsilci ile Serbest Muhasebeci Malî Müşavirlik ve Yeminli Malî Müşavirlik Kanunu’na göre kurulan meslek odalarından bir meslek mensubu bulundurabilme hakkı tanınmıştır. Bu hakka sahip olanlar uzlaşma görüşmelerinde sadece görüş açıklayabilme hakkına sahip olup, görüşmeler sonucunda düzenlenecek tutanaklara imza atamamaktadırlar.

Uzlaşma için bizzat işveren veya yetki verilen vekili vasıtasıyla; tüzel kişiler, ile tüzel kişiliği olmayan teşekküllerde ise bunların kanunî temsilcileri marifetiyle yazılı olarak Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına başvurulması zorunludur. İşverenler, incelemeye ilişkin tutanağın düzenlenme tarihinden, raporun kurumun ilgili birimine gönderilmesine kadar geçen süre boyunca her zaman uzlaşma talebinde bulunabilme hakkına sahiptirler. Aynı şekilde uzlaşma talebinde bulunan işveren, tayin edilen uzlaşma gününden önce yazılı olarak Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına veya komisyona bu talebinden vazgeçtiğini bildirdiği takdirde uzlaşma talep edilmediği varsayılmaktadır.

Mezkur komisyonların, uzlaşma neticesinde düzenleyecekleri uzlaşma tutanakları kesin hüküm ifade etmektedir. Uzlaşma konusu yapılan tutarlar hakkında, vergi uygulamasındaki uzlaşmaya benzer şekilde, işveren veya işveren vekili tarafından dava konusu edilememekte ve hiçbir kuruma şikayet ile itirazda bulunulamamaktadır.Uzlaşma vaki olduktan sonra işverenlerin uzlaşılan idarî para cezaları için ayrıca peşin ödeme indirimi talepleri kabul edilmemektedir. İşverenler tarafından üzerinde uzlaşılan tutarların, uzlaşma tutanağının düzenlendiği tarihten itibaren bir ay içinde ödenmesi gerekmektedir. Aksi taktirde uzlaşma bozulduğu gibi, uzlaşılan tutarlar da kazanılmış hak teşkil etmemektedir. Dolayısıyla uzlaşmanın temin edilememiş/uzlaşma görüşmesinde uzlaşmaya varılamamış olması veya uzlaşmanın bozulması hallerinde işveren veya işveren vekili tarafından tekrar uzlaşma talep hakları bulunmamaktadır. Asgari işçilik incelemeleri esnasında sigortalılara mal edilemeyecek olan fark sigorta primlerinin yanı sıra sigortalılara mal edilecek olan fark sigorta primlerinin de ortaya çıkması halinde sigortalılara mal edilecek olan fark sigorta primleri uzlaşma kapsamına alınmamaktadır. Ayrıca sigortalılara mal edilecek olan fark sigorta primleri ve bu sigortalıların çalışmalarının bildirilmemesi veya eksik bildirimi nedeniyle uygulanacak olan idarî para cezaları da uzlaşma kapsamı dışında tutulmuştur.