ESKİ VAN'A DOĞRU BİR YOLCULUK
Nedim İlikçi
(Bir Sözlü Tarih Çalışması)
Değerli okurlar; sözlü tarih toplumun özellikle yaşlı bireylerinin birinci ağızdan dinlenmesi, geçmişte yaşananlara dair bilgilerinin yazıya dökülmesi halidir. Sözlü tarih çalışmaları, yakın tarihin aydınlatılması için yapılan en önemli ve gerçekçi tarih çalışmalarıdır.
Kent kültürünü ve hafızasını, o kültürü yaşamış olanların anlatımlarında ve davranışlarında aramak gerek. Çünkü kentlerin geçmişinde yazılı belgelere geçmemiş birçok şeyler de yaşanır. Sözlü tarih çalışmaları, mikro ve bireysel yaşanmışlıkların da gün yüzüne çıkarılmasını sağlar. Gelecek nesillerin geçmiş hakkında daha gerçekçi bilgilerle donanmalarına olanak sağlar.
Üniversitemizin sosyoloji bölümü öğrencilerinden bir gurup, ilimizin yakın tarihi ile ilgili bir sözlü tarih çalışması yapmışlar. Bu çalışmalarında Van’da doğmuş, Van’da yaşamış, Van’ın yakın tarihine şahitlik etmiş on yedi tane hemşerimiz ile görüşmüşler. Bu hemşerilerimize daha önce hazırlamış oldukları konu başlıkları ile ilgili sorular sormuşlar. Aldıkları cevapları söz konusu kitaba işlemişler. Bu çalışmada, 1940’lı yıllardan kitabın basıldığı 2014 yılına kadar geçen sürede, geçmişin izlerini takip etmeye çalışmışlar. Bu süre zarfında toplumun yaşadığı sosyolojik değişimleri tespit etmeyi amaçlamışlar. Bu çalışmaları ile zaman içinde ne gibi değerlerimizi yitirdiğimizi, yitirdiğimiz değerlerin yerine hangi değerleri ikame ettiğimizi tespit edebilme imkânı sağlamışlar.
Maalesef yerele ait tarihi ve kültürel değerler küreselleşmenin etkisi ile çok hızlı bir şekilde yok olmaya yüz tutuyor. Bu değerlerimizi korumanın ve gelecek nesillere aktarmanın temel koşulu, bu tarihi ve kültürel değerleri bizzat yaşamış olan insanlarımızın anılarını dinlemek ve kayıt altına almaktan geçiyor. Bu anıları korumak ve gelecek nesillere aktarmak ilimiz adına önemli bir hizmettir diye düşünüyorum. Bu çalışmaya öncülük eden Hocalarımıza ve öğrencilerine bu yazı aracılığı ile teşekkür ediyorum.
Sosyoloji bölümü öğrencileri hemşerilerimize; “Van’da mahalle kültürü… Van’da Türkmenler, Kürtler, Yahudiler, Ermeniler, Acemler… Van’ın çarşısı ve çarşı kültürü… Yahudi Muşo… Geçmişte Bayramlar… Taziyeler… Van’da televizyon, radyo ve gazeteler… Evlilikler… Boş zaman aktiviteleri ve eğlenceler… Geçmişte oynanan oyunlar… Hastalık ve tedavileri… Giyim-kuşam… Van Denizi… Van Kedileri… Van kahvaltısı… Yemekler… Van’da kış… Depremler…” gibi başlıklar hakkında sorular sormuşlar. Kayıt altına aldıkları bu söyleşilerini kitaplaştırmışlar.
Kitapta görüşmeye katılan ve sözlü tarih çalışmasının yapıldığı dönem 75 yaşında olan, okuma yazma bilmeyen Sabiha Diyatlı, komşuluk ve akrabalık ilişkilerini anlatırken şöyle diyor: “…akrabalık ilişkileri çok kuvvetliydi, samimiydi, gerçekti. Komşularımız ya akrabaydı ya da akrabadan daha yakın dostlardı. İşlerimiz bitince bahçelerde semaver kaynatır çay içerdik, sohbet ederdik. Şimdi bakıyorsun bir eve misafirliğe gideceksin bir hafta önceden haber veriyorsun, tabii o da evine kabul ederse… Öyle eskisi gibi tüm gün gidip oturmak da yok… Ya çay pastaya geleceksin, ya kahve içmeye… Yabancılaşacaksın… Eğer sen sen olmayacaksan ne anlamı var ki ziyaretin, gezmenin, dostluğun…”…
…“…Şimdi bir komşu ile karşılaşsan selamı bile esirgeyecek hale gelmiş. O zamanlar biz mi çok samimiydik? Şimdikiler mi dünya derdine düşmüş? Bilemem… Ama onlar bizim gibi mutlu olamazlar… Onu biliyorum…”…
Sabiha Diyatlı geçmişi özlüyor musunuz? Sorusuna şöyle cevap veriyor:…”Geçmişi çok fazla özlüyorum. Şimdi düşündüğümde o zamanlar çok mutluyduk. Elimizde pek bir şey yoktu belki ama huzur ve mutluluk vardı. Zengin değildik ama herkesin kalbi zengindi. Geçmişteki samimiyeti ve mutluluğu özlüyorum. En çok bahçede oturup semaver çayı içmeyi özledim. Şimdi mutsuz muyum? Hayır… Ama eskinin verdiği mutluluğu ve heyecanı da hissetmiyorum…”…
“Eski Van’a Doğru Bir Yolculuk” isimli kitap; Dr. Mehmet Kul ve Yrd. Doç. Dr. Suvat Parin’in editörlüğünde hazırlanmış. Kitabın hazırlanmasına on dokuz tane sosyoloji bölümü öğrencisi emek vermiş. Kitap 2014 yılında Yeniyüzyıl Yayınlarından piyasaya çıkmış ve 216 sayfadan ibarettir. Kitap, Van ile ilgili birçok fotoğraf da içermektedir. Kitabı ilimizin yakın tarihine ilgi duyan herkesin okumasını tavsiye ediyorum. Kalın sağlıcakla…
