İşsizlik sorunumuz

Yaklaşık yirmi beş yıl önceydi. 

Boş vakitlerimde internete takılıyor bazen de o günün sosyal medya araçlarından biri olan ICQ uygulaması ile yerli ve yabancı kullanıcılarla sohbet ediyordum.

Günün birinde tanımadığım bir şahıstan İngilizce olarak merhaba mesajı aldım ve karşılık verdim. İsviçre’de yaşadığını yazan adamla bir süre ülkelerimiz, insanlarımız, yaşam tarzlarımızla ilgili konularda sohbet ettik. Söz arasında bir süre sonra Türkiye’ye ve Van’a geleceğini söyledi. Aslında bana ulaşma nedeni de buydu. O ziyareti esnasında yüz yüze görüşüp görüşemeyeceğimizi sordu. Ben de kendisi ile görüşmekten memnuniyet duyacağımı yazdım. Geldiğinde arayabilsin diye telefon numaramı verdim. Sonrasında uzun bir süre kendisi ile internette karşılaşmadık.

 İşim gereği Erciş’te bulunduğum bir gece telefonum çaldı. Arayan oydu. Bana Van’da kalmakta olduğu otelin adını vererek buluşup buluşamayacağımızı sordu. Bu mümkün değildi. Ertesi gün için de kendisinin başka programı vardı; görüşemedik. 

Yaklaşık bir ay sonra ICQ’de yeniden karşılaştığımızda Van’dan sonra Siirt’i, Batman’ı, Mardin’i, Diyarbakır’ı da gezdiğini ve memleketine döndüğünü yazınca merak ettim ve “Bizim ülkemizde sana en çarpıcı gelen şey ne oldu?” diye sordum. 

Yanıtı benim için ilginçti.

“Oralarda çok da zengin görünmeyen pek çok erkeğin gün boyu genciyle yaşlısıyla kahvehanelerde, parklarda, meydanlarda oturup sohbet ediyor olmaları; aylak aylak gezinmeleri, taş ve kâğıt oyunlarında zaman harcamaları bana çok çarpıcı geldi,” dedi. Şaşırma sırası bendeydi.

“Bunda ne anormallik var ki, sizin ülkenizde durum farklı mı?”

“Olur mu? Elbette farklı. Bizim ülkemizde gündüz saatlerinde sokakta fazla insan bulamazsın. Herkesin kendine göre işi, gücü, eğitimi, proğramı var.”

Onun bu sözleri bana bir süre yurt dışında kalmış olan bir profesörümüzün dediğini hatırlatmıştı. O da Viyana şehrinden bahisle “Pek çok insan gün doğmadan toplu taşıma ile işine gidiyor, güneş battıktan sonra da evine dönüyordu, güneşi göremiyorlardı,” demişti. 

Sanayileşmiş Batı ülkelerinde emek hem nitelikli hem de hareket halindeydi. Hareketin olduğu yerde doğal olarak bereket de vardı ve hiç kuşkusuz o emek belli bir sermaye ile dönüyordu.

 Bizim genellikle niteliksiz olan emeğimiz de kahvehane köşelerinde ziyan ediliyordu. O emeği üretime dönüştürecek araçlar, aracılar konusunda da, emeğin değerlendirilmesiyle ilgili bilinç konusunda da sorunlarımız vardı.

İster istemez memleketim Van geldi aklıma.

 Kendimi bildim bileli Doğu Anadolu’nun serhat şehri, parlayan yıldızı Van’ın işsizlik sorunu vardı. Rahmetli babam 1950’li yıllarda çalışmak için Aydın’a gitmek zorunda kalmış. Geçen yıllar boyunca işim gereği şehirlerarası otobüslerle Erciş’e giderken pek çok gencimizin inşaatlarda çalışmak üzere batıdaki şehirlere taşındığına bizzat tanık olmuştum. 

İnternetten resmi kayıtlara ulaştım.

Aradan bunca yıl geçmiş olmasına ve Van’da eğitim düzeyinde yani işgücü kalitesinde ciddi gelişmeler sağlanmasına rağmen işsizlik anlamında değişen çok az şey vardı.

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre Van’ımızda 2022 yılında  % 21.7 olan işsizlik oranı 2023 yılında % 19.1’e, 2024 yılında da % 16.7’ye düşürülmüştü. Sonuçlar ümit vericiydi ama hala yüksekti. 

Aynı dönemde İstanbul’daki işsizlik oranları 2022’de ,% 10.2, 2023’de % 8.9, 2024’te de % 8.8 olarak gerçekleşmişti. 

Van, Muş, Bitlis, Hakkari dörtlüsündeki ortalama işsizlik oranları 2022’de % 19.2, 2023’de % 17.2, 2024’te de % 15.3’ iken, aynı dönemde Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak illerinin ortalama işsizlik oranları 2022’de % 7.1, 2023’de % 7.1 ve 2024’de % 6.4 olmuştu. 

Türkiye’deki ortalama işsizlik oranı yine Şubat 2025 TÜİK verilerine göre % 8.2’ olarak gerçekleşmişti.

*

Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı’nın Eylül 2024 raporunda “2017 yılı Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması’na göre (SEGE 2017) Van ili Türkiye’de 81 il arasında 77. sırada yer almakta olduğu bilgisi vardır. (Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2019a).

Van’ımız en gelişmişten en az gelişmişe doğru 6 kademeye ayrılmış olan iller listesinde 6. kademededir. 

Yine 2013 yılı itibariyle DPT kayıtlarında bulunan İllerin Gelişmişlik Düzeyi Haritası’na göre de Van 5 derecelik sınıflandırmada 5.  yani en alt derecededir. 

*

Bütün bu durumlar devletimiz tarafından dikkatle izlenmekte ve mümkün olan önlemler alınmaktadır.  Valiliğimiz 50.000 istihdam için ciddi çalışmalar başlatmıştır. 

Son üç yıllık dönemde işsizlik oranının aşağı yönlü hareketi bu olumlu gidişatın kanıtıdır. 

Geçmiş yıllar boyunca sorunun çözülememiş olmasının başta gelen nedenlerinden biri bölgeyi güvenli bulmayan özel sektör yatırımlarının sınırlı kalmasıdır. 

Bölgemizin huzuruna yönelik son gelişmeler sayesinde bu sorun aşıldığında, ümit ediyoruz ki, yeni yatırımlarla birlikte işgücüne talep artacak, işsizlik, aşsızlık sorunu ciddi oranda çözülecektir.